حسابداری زیست محیطی

• 
• 

توضیحات

دسته: Sample Data-Articles

منتشر شده در سه شنبه, 06 اسفند 1392 16:02

نوشته شده توسط Super User

مقدمه

در عصر حاضر باتوجه به وجود برخی از محدودیتهای زیست محیطی به ویژه در تجــارت جهـانی و تنگ شدن عرصه رقابت، به ناچار بعضی شركتهای انتفاعی از یك سو برای رفع این محدودیتها و دستیابی به درآمد بیشتر و یا كسب محبوبیت تجاری، مجبور به تحمل هزینه های زیست محیطی بوده و ازسوی دیگر برای ارزیابی مثبت عملكرد خاص حفاظت ازمحیط زیست، ناچار به كاهش هزینه های مزبور هستند.

برای مدیریتبر هزینه های زیست محیطی اولین نیاز لزوم شناسایی آنها است و همین طور هزینه یابیمحیطی فعالیتی است كه می تواند موجب افزایش ارزش شركت گردد. استاندارد بین المللیایزو سری 14000 یك سیستم كنترل مدیریتی است كه عملكرد زیست محیطی شركت را به گونهای تعریف می كند كه نیازمندیهای این استاندارد را پوشش دهد و درمجموع برای این هدفاست كه شركت بتواند فرایندها، ارتباطات و فعالیتهای خود را بدون ضرر به محیط زیستبه انجام برساند. برخی شركتهای تجاری ایرانی ازجمله شركتهای فعال در بورس اوراقبهادار تهران، به ایجاد سیستم مدیریت زیست محیطی اقدام كرده و اگرچه در این راستاهزینه های واقعی به شركت تحمیـل مـی شود، لیكن در مقابل هزینه ها، منافع و ارزشافزوده ای را به دنبال خواهد داشت. موضوع حسابداری فعالیتهای زیست محیطی در قالب یكفعالیت مستقل قابل ارزیابی است و از یك طرف بنابه دلیل پیروی از یك الگوی بهبودمستمر در فرایند اجرای ممیزی زیست محیطی، بازخورد لازم سیستم اطلاعاتی حسابداری،تكمیل كننده ممیزی مزبور بوده، امكان ارزیابی عملكرد مدیران را در راستای بهبودمستمــر عملــی می سازد. ازطرف دیگر، گزارشگری مالی برون سازمانی، درخصوص عملكردزیست محیطی، می تواند هزینه و منفعت برنامه های زیست محیطی و اهــداف مــدیــریت رابرای استفاده كنندگان خارجی فراهم سازد و اگرچه برخی از منافع ناشی از تحمل هزینههای زیست محیطــی صرفاً كیفی است و قابل اندازه گیری عینی نیست، لیكن با افشایمناسب در گزارشگری مالی می توان دیدگاه مثبتی در میان سهامداران و بازار سرمایهایجاد كرد و به تبع آن ازطریق افزایش (PRICE/EARNING PERSHARE)P/E ونهایتاً افزایش ارزش روز سهام، موجب افزایش ثروت سهامداران گردید.      

 باتوجه به مشكل عدم وجود اطلاعات حسابداری با صحت و دقت بیشتر در شركتهایی كه در كنارفعالیت اصلی خود، فعالیتهــای زیست محیطــی را هم مدیریت می كننــد، ضــرورت وجودیك سیستم هزینه یابی مناسب احساس می شود.  

درحال حاضر نگرش تازه ای نسبت به آثار زیست محیطی ناشی از فعالیت صنعتی موسسات انتفاعی بروز كرده است كه این موضوع نگاه موسسات انتفاعی را از طراحی محصول و فرایندها تا خدمات پس از فروش دچار تغییرات عمده ای كرده است. این درحالی است كه ارزش واقعی منابع طبیعی ازجمله هوا، زمین، آب و غیرو كه برای تولید محصولات مختلف صرف می شود، در بهای تمام شده محصولات تولیدی به درستی منعكس نمی شود و صنایع سبز علی رغم تحمل هزینه های محیطی داخلی نسبت به صنایع غیرسبز مشابه، محصولاتی با كاربرد یكسان تولید می كنند. از این رو مدیریت نه تنها درخصوص كارآیی و اثربخشی فعالیت موسسه تحت سرپرستی خود مسئول است بلكه در مقابل هر آنچه كه در قبال فعالیت انتفاعی، درمورد مشكلات محیطی بروز می كند، نیز مسئول است. یك واحد انتفاعی دركنار مسئولیتهای اقتصادی ناچار است مسئولیت محیطی و یا اجتماعی را نیز بپذیرد.

حسابداری زیست محیطی

حسابداری محیط زیست كاربردهای متفاوتی دارد كه ازجمله می توان حسابداری درآمد ملی، حسابداری مالی و یا حسابداری مدیریت را نام برد، درحالی كه حسابداری درآمد ملی از دیدگاه یك مقیاس اقتصاد ملی به منابع و مصارف طبیعی نگاه می كند لیكن حسابداری مالی از نگاه استفاده كنندگان گزارشهای مالی به جهت تصمیم گیری و ارائه مسئولیتهای عمومی موضوع را بررسی می كند و بالاخره حسابداری مدیریت به عنوان یك سیستم اطلاعاتی با هدف پشتیبانی تصمیمات مدیریتی به موضوع نگاه می كند.

به جهت حساسیت موضوع زیست محیطی چه به عنوان یك الزام برون سازمانی و یا درون سازمانی، حسابداری زیست محیطی با قصد هزینــه یابی فعالیتهای زیست محیطی پیوند می یابد و موضوع هزینه به جهت واقعی بودن آن و تاثیری كه برعملكرد اقتصادی بنگاه انتفــاعی می گذارد بسیار حائزاهمیت است. آثار هزینه های زیست محیطی در فعالیت اقتصادی زمانی قابل توجیه خواهدبود كه نكات مثبتی در عملكرد آتی بنگاه انتفاعی به همراه داشته باشد.

هزینه یابی زیست محیطی

حسابداری مدیریت به عنوان یك سیستم پشتیبانی تصمیم در برخورد با هزینه های واقعی متحمله توسط بنگاه تجاری به ناچار هزینه های زیست محیطی را از سایر هزینه ها تفكیك كرده و با نگاهی متفاوت به ارائه اطلاعات مالی در این خصوص می پردازد. مدیریت بر هزینه از یك سو با عوامل خارجی و از سوی دیگر با عوامل داخلی بنگاه اقتصادی درگیر است. اگر عامل خارجی را رضایتمندی مشتری تلقی كرده، آنگاه كاهش هزینه ازطریق شناسایی عوامل آن با هدف حذف فعالیتهای بدون ارزش افزوده مواجه است و طیف آن عوامل از طراحی محصول تا خدمات پس از فروش را شامل می گردد. درحالی كه عامل خارجی، رضایتمندی زیست محیطی باشد، آنگاه كاهش هزینه از طریق شناسایی عوامل آن با هدف حذف فعالیتهای بدون ارزش اقتصادی مشكل خواهدشد. به عبارتی هزینه های زیست محیطی گاهی فاقد ارزش افزوده قابل تقویم بوده و بنگاه اقتصادی بنابه این محدودیت تمایلی به حذف فعالیتهای مخرب زیست محیطی نــدارد،لیكـن كنترل و كاهش هزینه این گونه فعالیتها را برنامه ریزی می كند و این به آن معنــا است كــه مدیریت بر هزینه زیست محیطی با هدف رضایت محیطی عملی است و برای انجام آن ناگزیر به تفكیك هزینه و انتخاب شاخصهای مناسب است.

گزارشگری زیست محیطی

از آنجایی كه حسابداری زیست محیطی گزارشگری زیست محیطی را نیز دربردارد و عملكرد زیست محیطی از دید استفاده كنندگان گزارشهای مالی حائزاهمیت است، لیكن اهداف گزارشگری عملكرد اقتصادی با اهداف گزارشگری زیست محیطی كاملاً انطباق نداشته، لذا به جهت محدودیت موجود در علائق استفاده كنندگان، نیاز به الزامات گزارشگری ویژه احساس می گردد.    

از آن جهت كه بنگاههای انتفاعی مخارجی را تحت مــوضــوع زیست محیطی متحمل می شوند، لذا ارائه یك تصویر از عملكرد زیست محیطی كه حاوی منافع حاصل از تحمل هزینه های مزبور باشد، باتوجه به ساختار موجود حسابداری، دشوار است، به این جهت بسیاری ازبنگاههای انتفاعی هزینه فعالیتهای زیست محیطی را بدون مقابله با منافع آن، تنها به عنوان اقلام هزینه ای منظور كرده و در گزارشگری مالی به گونه ای موثر آنها را افشاء نمی كنند.

افشای هزینه های زیست محیطی در راستای حفظ ثروت سهامداران موجبات افزایش ارزش بنگاه انتفاعی را فراهم می سازد. و اگرچه منافع اینگونه هزینه ها قابل تقویم به ریال نیست، ولی درعین حال ایجاد تمایز در بنگاه انتفاعی به عنوان یك صنعت سبز را موجب می گردد و علی رغم وجود مزیتها در حفظ بــازار رقابتی در میان صنایع مشابه غیرسبز، از طـــریق ایجاد محبوبیت اجتماعی، آثار مفید و مـــوثری بر قیمت سهام اینگونه بنگاهها در بازار بــورس اوراق بهادار خواهد داشت، لذا گزارشگری زیست محیطی با نگــاه دقیق تری باید موردتوجه مدیران واحدهای اقتصادی باشد، به ویـــژه واحدهایی كه در زمینه زیست محیطی متحمــل مخارج زیادی می گردند

عوامل بازدارنده توسعه حسابداری محیط زیست

با توجه به رشد روزافزون جمعیت و محدود بودن منابع طبیعی در دسترس، امروزه مسئله حفاظت از محیط زیست به‌عنوان یكی از مهمترین مسائل جامعه بشری مطرح شده است. نكته حائز اهمیت این است كه حفظ محیط زیست محدود به مرزهای سیاسی و جغرافیایی نیست و اهتمام جمعی همه ساكنان كره زمین را می‌طلبد. با نگرش سیستمی، مسئله حفظ محیط زیست نیازمند یك سیستم مدیریت زیست‌محیطی است كه به‌صورت یكپارچه با سایر سیستمهای مدیریتی به اجرا درآید. سیستم اطلاعات حسابداری به‌عنوان جزء مهمی از سیستم اطلاعات مدیریت می‌تواند نقش بسزایی در كمك به حفاظت از محیط زیست از سوی شركتهای تولیدی آلاینده برعهده بگیرد. اینكه مخارج مصرف شده برای محیط زیست از سوی شركت چگونه در حسابها منعكس شود یا نحوه افشای آنها چگونه باشد مسائلی است كه حسابداری می‌تواند با پرداختن به آنها رویه و اطلاعات مناسبی برای مدیریت ارائه كند. اما لازمه چنین كمكی مستلزم وجود قوانین و مقررات جهت حفاظت محیط زیست برای شركتهای تولیدی و همچنین ایجاد رهنمودهای حسابداری لازم از سوی مجامع حرفه‌ای حسابداری است. از سوی دیگر آگاهی و اهمیت دادن مدیران به سیستمهای كنترلی محیط زیست در شركت می‌تواند موجب كاهش آلودگی شود.

با توجه به اینكه در طی سالهای اخیر وضعیت آلودگی كشورمان روند افزایشی داشته است و شركتهای تولیدی در این زمینه سهم زیادی دارند بر آن شدیم تا با نشان دادن نقش حسابداری در جهت كمك به كاهش آلودگی از طریق تاثیر مخارج و افشای مالی و ارائه اطلاعات مناسب به مدیریت، قدمی هر چند ناچیز در این زمینه برداریم.

“بحران آلودگی هوا بویژه در تهران به‌حدی رسیده است كه كارشناسان می‌گویند برای نجات جان هزاران سالخورده و بیمار باید چاره‌ای اساسی اندیشیده شود. هنوز آماری از قربانیان آلودگی هوا در تهران منتشر نشده است، اما می‌توان حدس زد آلودگی هوا، عامل مرگ انبوهی از 19000 قربانی سكته‌های قلبی و مغزی در سال 1371 بوده است” .

“حدود 60 درصد صنایع كشور، در تهران و پیرامون آن متمركز شده است. این تراكم غیراصولی و بی‌رویه فیزیكی از علل اصلی آلودگی شدید هوا و محیط زیست است”

روابط نزدیك اقتصادی، سیاسی، بازرگانی، صنعتی، فرهنگی و آموزشی ایران با برخی از كشورهای پیشرفته جهان سبب شده است كه دامنه پیشرفت و توسعه تكنولوژی كشور ما را نیز دربر بگیرد.

نیاز به نوعی سیستم مقدماتی برای تدوین و رسمیت بخشیدن به مسائل، بخصوص با توجه به كیفیت موجود اطلاعات زیست‌محیطی، در درجه اول اهمیت قراردارد. گرایش هواداری از محیط زیست به‌عنوان یك فلسفه، طرفداران فراوانی یافته است. با این حال هنوز جای حسابداری در ایفای نقش در كمك به حفاظت محیط زیست از طریق ارائه و افشای اطلاعات در این زمینه به استفاده‌كنندگان داخلی و خارجی، خالی است. دستیابی به گزارشهای حسابداری محیط زیست در كنار سایر گزارشها می‌تواند جامعه را به‌طور كامل در جریان پیشرفت رسیدگیها به خطرات زیست‌محیطی موجود و آینده قرار دهد.

عوامل موثر در توسعه محیط زیست

در تحقیقی كه برای بیان عوامل بازدارنده توسعه حسابداری محیط زیست در ایران صورت گرفت سه فرضیه به شرح زیر تدوین شده است:

فرضیه اول‌ـ بین استقرار ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی و توسعه حسابداری محیط زیست رابطه معنیداری وجود دارد.

فرضیه دوم‌ـ بین وجود مجامع و گروههای متخصص زیست‌محیطی و توسعه حسابداری محیط زیست رابطه معنیداری وجود دارد.

فرضیه سوم‌ـ بین آگاهی مدیران از اهمیت و اثرات استفاده از سیستمهای كنترلی محیط زیست و توسعه حسابداری محیط زیست رابطه معنیداری وجود دارد.از روش تحقیق زمینه‌یابی، برای شناخت دیدگاههای افراد صاحبنظر و ذینفع استفاده شده است و در این روش از پرسشنامه برای تعیین نظرات موافق و مخالف با طرح یا الگوی جدید استفاده می‌شود.

در سه فرضیه این تحقیق، متغیر وابسته«توسعه حسابداری محیط زیست» بوده كه می‌خواهیم تاثیر متغیر مستقل را برآن معلوم و مشخص سازیم و متغیرهای مستقل شامل «ضوابط و استانداردهای زیست‌محیطی» در فرضیه اول و «وجود مجامع و گروههای متخصص زیست‌محیطی» در فرضیه دوم و «آگاهی مدیران از اهمیت و اثرات استفاده از سیستمهای كنترلی محیط زیست» در فرضیه سوم هستند.

این تحقیق شامل شركتهایی است كه سهم چشمگیری در آلودگی محیط زیست دارند اما تعداد درخور توجهی از صنایع آلاینده عمدتاً دولتی و نظامی‌اند و از شمول گزارشگری برون‌سازمانی معافند و از نظام حسابداری بازرگانی پیروی نمی‌كنند و برخی هزینه‌ها از جمله هزینه‌های محیط زیست را درنظر نمی‌گیرند؛ لذا این شركتها مشمول جامعه آماری این تحقیق نیستند. از طرفی دیگر چون 60 درصد صنایع كشور در اطراف تهران تمركز یافته‌اند لذا جامعه آماری این تحقیق تمامی شركتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را كه آلاینده محیط زیست هستند و در محدوده استان تهران قرار گرفته‌اند، دربر می‌گیرد.

در این تحقیق از آزمونهای زیر استفاده شده است:

·        آزمون اعتمادپذیری كرن‌باخ،

·        آزمون t استیودنت،

·        آزمون نسبت موفقیت در جامعه.

 

یافته‌های تحقیق

براساس بررسیهای انجام گرفته برروی اطلاعات به‌دست آمده از پرسشنامه، بیشتر پاسخ‌دهندگان اعتقاد دارند كه قوانین و مقررات محیط زیست مربوط به شركتهای تولیدی از نظر تئوری و عملی دارای ضعف و نقص است و این قوانین توانایی وادار كردن شركتها به‌رعایت موارد حفاظت محیط زیست ندارد زیرا اولاً بیشتر انها قدیمی است و مجازاتهای وضع شده در آنها با وضعیت امروز جامعه تناسب ندارد و ثانیاً از ضمانت اجرایی كافی برخوردار نیست، لذا نیاز به اصلاح یا تدوین قوانین جدید برای جلوگیری یا كاهش خسارات زیست‌محیطی شركتهای آلاینده بسیار ضروری است. همچنین به‌نظر پاسخ‌دهندگان وجود استانداردی درخصوص نحوه برخورد با مسائل زیست‌محیطی و انعكاس آن درحسابها و افشای اطلاعات مربوطه لازم است و این رهنمود را می‌توان توسط مجامع حرفه‌ای حسابداری مانند هیئت تدوین استانداردهای حسابداری ارائه كرد زیرا این مجامع می‌توانند شركتها را به رعایت این رویه‌ها ملزم كنند و اطلاعات افشا شده بر این اساس ممكن است بر تصمیمات استفاده‌كنندگان صورتهای مالی تاثیر بگذارد.

در نظرسنجی انجام گرفته در این تحقیق، مشخص شد كه از 72 شركت حاضر در نمونه، 63 شركت دارای آلودگی هوا بوده‌اند و 5/85 درصد این شركتها اعلام داشته‌اند كه از فیلتر یا ابزار مناسب دیگری برای كاهش یا جلوگیری آلودگی استفاده می‌كنند و بقیه شركتها فاقد این سیستمهای جلوگیرنده آلودگی هستند. 80 درصد شركتهایی كه از ابزارهای كنترلی محیط زیست استفاده می‌كنند هر سال اقدام به مرمت این ابزارها می‌كنند و بیش از نیمی از آنها اعلام داشته‌اند كه این مخارج برای شركتها سنگین نیست و تحت عنوان مناسبی در حسابها منعكس نمی‌شود و در مقایسه با سایر هزینه‌ها نیز اهمیت چندانی ندارد. با توجه به این كه آلاینده‌های این شركتها برای جامعه مضر است و هر روز خبرهای متعدد درباره خسارات آن به اشخاص و محیط می‌شنویم می‌توان نتیجه گرفت كه این شركتها به‌علت نبود قوانین و مقررات، اهمیت چندانی به صرف مخارجی برای جلوگیری یا كاهش آلاینده‌های خود نمی‌دهند.

از طرف دیگر از 72 شركت حاضر در نمونه، 70 شركت دارای ضایعات بوده‌اند و 5/85 درصد آنان اعلام كرده‌اند كه ضایعات آنان از فرایند تولیدی شركت ناشی می‌شود و از این عده، 3/85 درصد گفته‌اند كه در شركتهای مولد ضایعات، امكان بازیافت ضایعات وجود دارد، اما اطلاعات به‌دست آمده نشان می‌دهد كه فقط 4/44 درصد آنان می‌توانند ضایعات را بازیافت كنند و بقیه این كار را انجام نمی‌دهند. جالب اینجاست كه از میان شركتهایی كه ضایعات را بازیافت نمی‌كنند 1/66 درصد گفته‌اند كه برای جابه‌جایی ضایعات مخارجی را متحمل می‌شوند و مابقی خرجی در این زمینه ندارند! پس باید دید چگونه ضایعات بازیافت نشده بدون هیچ هزینه‌ای دفع می‌گردند!  همچنین شركتهایی كه دارای آلودگی ضایعات هستند برای مخارج این آلودگی غالباً سرفصل مشخصی ندارند و میزان مخارج این آلودگی نیز برایشان با اهمیت نیست.    

از میان شركتهای حاضر در نمونه، 60 درصد اعلام كرده‌اند كه اقداماتی برای كاهش آلاینده‌های خود انجام داده‌اند و 83 درصد همین شركتها ابراز داشته‌اند نتیجه این اقدامات، ثمربخش بوده است و سرانجام باید گفت كه در بین شركتها، 58 درصد اظهار داشته‌اند توانایی لازم برای اطلاع‌رسانی به افراد جامعه را دارند. از همین تعداد 6/58 درصد نتیجه این كار را ثمربخش دانسته‌اند.           

نتیجه گیری در این تحقیق كوشیده‌ایم عواملی را كه موجب توسعه نیافتن حسابداری محیط زیست در ایران شده است بررسی و بیان كنیم و با ایجاد توجه از دیدگاه حسابداری به محیط زیست، تلاشی در جهت حفاظت از محیط زیست انجام داده باشیم. به‌عبارت دیگر به‌دنبال این بودیم كه برای حفاظت از محیط زیست راه‌حلی از دید حسابداری ارائه كنیم و از طرف دیگر جایگاه حسابداری محیط زیست را نیز تبیین نماییم و برای پرسشهای زیر پاسخهایی بیابیم:

• آیا شركتهای آلاینده محیط زیست مجبور به انجام مخارج زیست‌محیطی در جهت كاهش یا جبران آلاینده‌های خود هستند؟

• آیا شركتها رهنمود یا رویه مناسبی برای برخورد و انعكاس مخارج محیط زیست دارند؟

• آیا مدیران برای جامعه و محیط زیست اهمیت قائل هستند و در جهت حفاظت از آن تلاش می‌كنند؟

• آیا مدیران می‌توانند به جامعه اطلاعات مناسبی درباره مخارج زیست‌محیطی سازمان و همچنین سیستمهای كنترلی آن ارائه دهند؟

در پاسخ به مسائل و مشكلات، نیاز به قوانین و مقررات مناسب و بهنگام و لزوم توجه مجامع حرفه‌ای حسابداری به موضوع حسابداری محیط زیست و همچنین توجه و آگاهی مدیران به سیستمهای كنترلی حفاظت از محیط زیست و سعی در انجام مخارجی در جهت جبران آلودگی را مطرح كردیم.

 

به‌طور مشخص می‌توان نتایج این تحقیق را به‌شرح زیر بیان كرد:

1ـ ملاحظات زیست‌محیطی در نتیجه استفاده نامتناسب از منابع طبیعی به‌وجود آمده است. این امر مفهوم توسعه‌ای ناپایدار را پدید آورده كه هدف آن شناسایی هزینه‌های استفاده از منابع طبیعی و ارتقای برابری بین‌نسلی است. همزمان با تخریب محیط زیست كه اخیراً از حدود آستانه گذشته، شرایط لازم برای حسابداری منظم محیط زیست جهت ارتقای سطح شفافیت و پاسخگویی شركتها و موسسه‌ها به‌وجود آمده است.

حسابداری محیط زیست نه‌تنها باید یك سیستم هشداردهنده كافی را برای حوادث زیست‌محیطی فراهم آورد، بلكه در نهایت ملاحظات اكولوژیك را در حاكمیت نیز ارتقا بخشد. در حالی‌كه می‌توان با برجسته كردن توجه فوری و متمركز، آغازی مقدماتی را در این زمینه پدید آورد نیاز به یك قانون جامع جهت پرداختن به مسئله لوازم افشا و حسابداری آنها در یك حالت نظام‌مند همچنان وجود خواهد داشت.

2ـ یكی از گامهای اولیه و در عین‌حال اساسی وموثر در جهت مقابله با آلودگی و انهدام محیط زیست و نیز تعقیب و مجازات مرتكبین جرایم علیه محیط زیست، تدوین و تنظیم قوانین و مقررات حوزه‌های مختلف محیط زیست است. كشورها به‌منظور موفقیت هرچه بیشتر در جهت حمایت از محیط زیست و جلوگیری از انواع آلودگیها و انهدام مظاهر محیط زیست، تلاش دارند با توجه به توسعه و پیشرفت صنعت و تكنولوژی و ایجاد اشكال جدید آلودگی و نیز تجربیاتی كه در رویه قضایی به‌دست می‌آورند، قوانین و مقررات مترقی و در عین‌حال موثر و مفید را تصویب و اجرا كنند. در زمینه قوانین و مقررات مربوط به محیط زیست در كشور ما، با توجه به تحولات و رشد صنایع و دگرگونی و بروز انواع آلودگیها، ضروری است قوانین و مقررات زیست‌محیطی مختلفی در زمینه‌های گوناگون، بویژه در زمینه‌هایی كه خلاء بیشتری وجود دارد تدوین و تصویب گردد. همچنین برخی از قوانین و مقررات مربوط به شركتهای آلاینده محیط زیست نیازمند بازبینی و اصلاح است، تا شركتها با توجه به وضعیت امروزی بتوانند مفید واقع گردند. وضع و اصلاح قوانین، منجر به پیگیری و توجه بیشتر شركتها نسبت به جلوگیری از ایجاد آلاینده‌ها یا كاهش آنها و ارائه گزارش درباره وضعیت عملكردشان درمورد نحوه برخورد با آلاینده‌ها و روشهای به‌كار گرفته شده برای جلوگیری یا كاهش آلودگی خواهد بود.

3ـ سازمانها برای استفاده و به‌كارگیری این سیستم حسابداری نیاز به آشنایی با آن و داشتن رویه و رهنمود مناسبی، كه از سوی مراجع تدوین‌كننده الزامی شده باشد، دارند. پس لازم است مراجع تدوین‌كنندة رهنمود در زمینه حسابداری، رویه و دستورعمل مناسبی در مورد نحوه برخورد سازمانها با مخارج زیست‌محیطی ارائه دهند تا در نهایت منجر به ایجاد و به‌كارگیری عمومی حسابداری محیط زیست شود.

4ـ سازمان حفاظت محیط زیست علاوه بر مسئولیت تهیه و تدوین و اعلام استانداردهای لازم و یا تكمیل استانداردهای موجود، لازم است امر هدایت جریان تنویر افكار عمومی و آموزش مدیران ارشد در رابطه با استانداردهای جهانی محیط زیست را به‌دست گیرد. پایه اصلی استانداردهای سری ایزو 14000 (ISO 14000) تعهد و اعتقاد قلبی مدیریت ارشد به لزوم حفظ محیط زیست و مسئولیت در قبال نسل بعدی است و این مهم تنها از طریق آموزش مدیران مسئول در جهت آشنایی با آلودگیهای ناشی از صنایع، اثرات مخرب آنها بر محیط زیست، راههای كاهش آلودگی و قوانین و مقررات و استانداردها انجام می‌گیرد و در صورتی‌كه مدیران به نظامهای جلوگیرنده آلودگی و حفاظت محیط زیست اهمیت دهند خواهان انجام مخارجی برای جبران خسارات زیست‌محیطی می‌شوند و می‌كوشند بدرستی نحوه برخورد خود را در حفاظت از محیط زیست برای جامعه افشا كنند و این قدم آخر از طریق سیستم اطلاعات حسابداری به‌عنوان ابزاری مناسب برای كمك به مدیریت انجام می‌گیرد.

5ـ حسابداری محیط زیست شامل مجموعه فعالیتهایی است كه موجب افزایش توان سیستمهای حسابداری در جهت شناسایی و ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی محیط زیست می‌شود. با توجه اینكه در طی سالهای اخیر وضعیت آلودگی كشور ما روند افزایشی داشته و شركتهای تولیدی در این زمینه سهم زیادی داشته‌اند، توجه به حسابداری محیط زیست بسیار لازم و ضروری است. در سایر كشورها مفهوم گزارشگری مخارج زیست‌محیطی شركتها از چند دهه قبل آغاز شده و تحقیقات بسیاری در این زمینه صورت گرفته است. اما با اینكه اكنون، ما در ایجاد خسارات به محیط زیست و آلودگیهای مختلف در حال سبقت از بسیاری از كشورها هستیم، در این زمینه تحقیقات مناسبی صورت نگرفته است.

با توجه به نتایج این تحقیق می‌توان پیشنهادهای زیر را ارائه كرد:

1ـ توسعه نیافتن حسابداری در زمینه برخورد با مخارج محیط زیست در درجه اول به این علت است كه شركتها الزام و اجباری در این زمینه ندارند لذا بازبینی و توجه به اصلاح یا تدوین برخی قوانین لازم است.

2ـ‌ نبود دستورعمل اجرایی درباره نحوه برخورد و انعكاس مخارج زیست‌محیطی، شركتها را با مشكل نحوه انعكاس رو به‌رو ساخته و موجب به‌كارگیری رویه‌های متفاوت شده است. پس لازم است رهنمود یكنواخت و مناسب تهیه و تدوین گردد تا عملكرد زیست‌محیطی سازمانها نیز به اطلاع استفاده‌كنندگان اطلاعات مالی برسد.

3ـ در آموزش حسابداری، باید ضمن تدریس پیشرفتهای حسابداری، نیازهای جامعه مورد توجه قرار گیرد و یكی از این نیازها وجود محیطی سالم و پاك برای زیستن است. لذا لازم است توجهی هر چند ناچیز در مباحث حسابداری به محیط زیست و نحوه انعكاس مخارج آن صورت پذیرد.    

4ـ دانشگاهها باید با فراهم آوردن منابع مطالعاتی از سایر كشورها، امكان بررسی و تحقیق در هر زمینه از مشكلات جامعه كه با حسابداری مرتبط می‌باشد را ایجاد نمایند.

 

به‌علاوه، توجه پژوهشگران به عرصه‌های زیر می‌تواند به توسعه حسابداری محیط زیست در ایران كمك كند:

-1 تحقیق حاضر درباره عوامل بازدارنده توسعه حسابداری محیط زیست در ایران انجام شده است و به‌طور كلی این سیستم را معرفی می‌كند. محققان می‌توانند براساس جزئیات به تكمیل این تحقیق بپردازند مثلاً روی بدهیهای محیط زیست یا نحوه برخورد با مخارج محیط زیست یا نحوه افشا و... به تحقیق بپردازند.

2ـ تحقیق حاضر درباره شركتهای سهامی عام پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار صورت گرفته است. می‌توان این تحقیق را در مورد شركتهای دولتی كه از استانداردهای خاص خود پیروی می‌كنند انجام داد.

3ـ مشكلات و خسارات شركتها با محیط در كشور ما روزبه روز افزایش می‌یابد و در نتیجه نیاز به سیستم حسابداری جهت انعكاس مخارج شركتها بیشتر می‌شود. نیاز به تحقیقاتی در زمینه نحوه افشای گزارشهای اجتماعی و تاثیر آن بر تصمیم سرمایه‌گذاران یا قیمت سهام و... را می‌توان مورد توجه قرار داد.

4ـ برای اینكه از نحوه انعكاس صحیح مخارج زیست‌محیطی در گزارشهای شركتها مطمئن شویم نیاز به اشخاص یا گروههایی داریم تا بر آنها نظارت و اظهارنظر كنند. لذا حسابرسی مخارج زیست‌محیطی شركتها نیز می‌تواند برای جامعه ما بسیار ضروری باشد

منبع : سازمان حسابرسي

 

جزوه آموزشي آگاهيهاي عمومي

• 
• 

توضیحات

دسته: Sample Data-Articles

منتشر شده در سه شنبه, 06 اسفند 1392 15:58

نوشته شده توسط Super User

 آگاهی های عمومی محیط زیست

 فهرست مطالب :   

            محيط زيست چيست

            آلودگي چيست

            انواع آلودگي

            آلودگي هوا

            پديده هاي مهم ناشي از آلودگي هوا

            آلودگي آب

            آلودگي خاك

            تكنولوژي پالايش مواد زايد خطرناك

            آلودگي صوتي

            ساير آلودگي ها

  محيط زيست چيست ؟

محيطي شامل هوا ، آب ، خاك ، منابع طبيعي ، گياهان ، جانوران ، انسان و روابط متقابل بين آنها كه سازمان در آن فعاليت مينمايد.در تعريفي ديگر محيط زيست را مي توان محيطی شامل عوامل زنده و غير زنده که با هم در تبادل ماده و انرژی هستند  دانست . محيط در اين تعريف از درون يك سازمان تا سيستم جهاني را دربر مي گيرد.

- عوامل زنده : انسان ، گياهان  و  حيوانات .

- عوامل غير زنده : آب ، خاک ، هوا و هر آنچه در کره زمين موجود باشد .

 آلودگی چيست ؟

وارد شدن هرگونه ماده خارجي به آب ، هوا ، خاك و زمين به ميزاني كه كيفيت فيزيكي ، شيميايي يا بيولوژيكي آن را بگونه اي تغيير دهد كه به حال انسان يا ساير موجودات زنده يا گياهان يا آثار و ابنيه مضر باشد .به عبارت ديگر وارد آمدن هر ماده به محيط به نحوی که تعادل طبيعی آنرا برهم زند .اين آلودگي ممكن است در هريك از قسمتهاي محيط زيست بوجود آيد.

  انواع آلودگی :           

            آلودگی هوا

            آلودگی آبها             

            آلودگی خاک

            آلودگی صوتی

            آلودگی راديواکتيو

            آلودگی حرارتی         

    آلودگی هوا :

 تاريخچه آلودگي هوا و بحث در مورد آن به قرون وسطي و حتي سالهاي قبل از آن بازمي گردد .بنابراين آلودگي هوا و قوانين وضع شده در مورد آن پديده جديدي نيست . براي مثال "ادوارد اول " در سال 1307 ميلادي استفاده از زغال سنگ در كوره هاي آهك پزي را به دليل آلوده كردن هواي شهر لندن ممنوع كرد . چنين قوانيني در ساير نقاط جهان در گذشته نيز وضع شده بود .امروزه پيامد هاي مختلف آلودگي هوا باعث شده است كه نظارت وكنترل كيفيت هوا به صورت امري گريز ناپذير در تمام جوامع در رأس مسايل ملي مطرح شود .مرگ بيش از 4000 نفر در سال 1952 در شهر لندن در اثر مه دود فتوشيميايي از جمله وحشتناك ترين حوادثي است كه تا به حال در اثر آلودگي هوا رخ داده است . همچنين در سال 1948 در ايالت متحده آلودگي هوا و تمركز آن به مدت 4 روز بر فراز شهر دنوراي پنسيلوانيا باعث مرگ 20 تن و بيماري بيش از 14000 نفر جمعيت اين شهر گرديد .

اين حوادث همگي نتيجه آلودگي بسيار شديد هوا به وسيله غلظتهاي بسيار زياد اكسيد هاي گوگرد و ذرات معلق ( دود كارخانجات صنعتي و دودهاي گوگردي ) بود . امروزه نيز مه دودهاي گوگردي در اثر احتراق سوختهاي فسيلي به ويژه نفت و زغال سنگ در منابع ثابت آلاينده هوا( مانند نيروگاه هاي برق و كارخانجات ذوب فلزات ) به وجود مي آيد ، علاوه بر اين در اكثر شهر ها منواكسيد كربن ، اكسيد هاي نيتروژن و هيدروكربن هاي مختلف در حضور نور خورشيد با يكديگر تركيب شده و مه دود فتوشيميايي را به وجود مي آورند . اگرچه نقش منابع ثابت آلاينده در توليد مه دود بسيار موثر تر از وسايل نقليه موتوري و خودروها است ولي سهم خودروها در آلودگي هواي شهرهاي بزرگ بيشتر است .

هوا بعنوان يک تعريف مصطلح برای توصيف مخلوطی ازگازها که هريک قشر نازکی را در اطراف زمين بوجود می آورند، بکار برده  می شود. ترکيب اين مخلوط از زمين بطرف بالا تا حدود 50 مايل بطور قابل ملاحظه ای ثابت است.اضافه شدن ماده و يا مواد خارجی به هوا که هوا را تغير داده و باعث تفاوت در وضعيت هوا گردد و همچنين مضراتی را برای جانداران ، آثار و ابنيه بدنبال داشته باشد ، آلودگی هوا محسوب خواهد شد . اضافه شدن ماده ويا مواد خارجی به هوا که کيفيت هوا را تغير داده و باعث تفاوت در وضعيت طبيعی هوا گردد وهمچنين مضراتی را برای جانداران،آثار و ابنيه بدنبال داشته باشد،آلودگی هوا محسوب خواهد شد. انواع مواد آلوده کننده که به سه حالت گاز ، جامد ، مايع در هوا وجود خواهند داشت .

( آئروسل ، گرد و غبار ، دود و ... )

 درصد چهار تركيب اصلي هوا بر حسب فراوانی:

 نيتروژن (N2)------------------------------------------09/78 درصد

 اکسيژن(O2) ------------------------------------------95/20 درصد

 آرگون(Ar) --------------------------------------------93/0 درصد

 دی اکسيدکربن(Co2) ------------------------------------032/0 درصد

آلاينده های هوا:

گازها از جمله گاز CO2,CO,Nox,SOx:

اکسيدکننده های فتوشيميايی

هيدروکربنها و ترکيبات آلی فرار

ترکيبات فلوئور دار

مواد جامد معلق

Dust يا ذرات گرد وغبار

Smog يا دوده

مايعات معلق در هوا

بخارات

آلايند هاي هوا را بصورت زير نيز مي توان تقسيم بندي كرد :

1- مواد معلق و ذرات گرد و غبار  

ذرات معلق از لحاظ ماهيت به دو دسته تقسيم ميشوند :

- ذرات غبار کمتر از 10 ميکرون      

- ذرات غبار بزرگتر از 10 ميکرون   

 ذرات بزرگتر از 10 ميکرون تقريبا ، تماما در جدار بافتهای مخاطی تنفسی فوقانی ته نشين شده و توسط حرکات موجی شکل پرزهای مخاطی و همچنين عکس العمل های تنفسی نظير سرفه ، عطسه و ... به بيرون رانده می شوند .در حالی که ذرات کوچکتر توسط جريان هوا در سراسر مجاری ريوی پراکنده شده و مواد شيميايی همراه خود را مستقيما در آنجا پخش می نمايند .(Visible Distance) فاصله قابل رويت : وجود گرد وغبار زياد در هوا نيز باعث کاهش فاصله قابل رويت خواهد شد . 

2- اکسيدهای فتو شيميايی:

اکسيدکننده های فتوشيميايی اغلب بعنوان آلاينده های ثانويه شناخته شده اند و در نتيجه يکسری واکنش بين هيدروکربنها و اکسيدکننده های نيتروژن به کمک اشعه ماوراء بنفش خورشيد توليد می شود.   ازمهمترين اکسيد کننده های فتوشيميايی می توان به ازن (O3  ) و پراکسی استيل نيترات (P.A.N ) اشاره کرد.   ايجاد پديده مه دود يا غبار ترکيبی از قطرات معلق مايع و دودها ، مهمترين مشکل اکسيدکننده های فتوشيمیيايی است.

ازون (O3) و ترکيبات PAN از آلاينده های ثانويه بوده که از افزايش غلظت ساير الاينده ها مثل Co, HC, CH4,Nox پديد می آيند .

 3-ترکيبات گوگردی

گوگرد ماده ای است که در طبيعت ، هم بصورت خالص و هم بصورت ترکيب با عناصر ديگر يافت می شود و با اکسيژن ترکيب شده و اکسيدهای گوگردی را بوجود می آورد.

  نظير:SO-SO2-SO3-SO4-S2O3-S2O7

 در مقياس آزمايشگاهی امکان تشکيل تمام اکسيدهای فوق وجود دارد اما در هوای آزاد دی اکسيدگوگرد وتری اکسيد گوگرد بوجود می آيد.

SO2:

    دی اکسيدگوگرد يا انيدريد سولفورو ،غيرآتشزا ، بی رنگ و غير انفجاری با نقطه ذوب 5/75- و نقطه جوش 0/10- سانتی گراد می باشد.در غلظت های نزديک ppm 3 ،بوی زننده و سوزش آوری دارد و منبع اصلی توليد آن ،منابع طبيعی و فعاليتهای انسان است.  برطبق اصول جهانی برآورد شده که سالانه 146 ميليون تن SO2

مستقيماً وارد اتمسفر می گردد.

منابع توليد  SO3 وSO2:

منابع طبيعی: شامل آتشفشانها، اکسيدشدن سولفيدهيدروژن در هوا.فعاليتهای انسانی: شامل احتراق سوختهای فسيلی مثل زغال سنگ، گاز، نفت و مشتقات آنها، کارخانجات توليد اسيد سولفوريک ،  تهيه گوگرد ، پالايشگاههای نفت و گاز و نيروگاههای برق.گوگرد در تمام زغال سنگ ها به مقاديری در دامنه 2/0 تا 7 درصد از وزن زغال سنگ وجود دارد.

اثرات اکسيدهای گوگرد:

    اين اکسيدها معمولاً اثر پوسيدگی  و يا زنگ زدگی فلزات را افزايش می دهند. همچنين بعنوان ذرات معلق در کاهش ديد (کاهش فاصله قابل رويت) اثر قابل توجهی دارند .

اثرات اکسيدهای گوگرد بر انسان:

گازSO2 وSO3 تنها گازهايی هستند که می توانند به تنهايی منجر به بيماريهای مزمن ريوی شوند.در مجموع آثار زيانبار آنها، افزايش ناراحتی تنفسی ، سوزش مخاط بينی، خشکی گلو و مجاری تنفسی و بروز برونشيت مزمن می باشد.

اثرات اکسيدهای گوگرد بر گياهان:

اکسيدهای گوگرد مانند ساير گازها از طريق روزنه های برگ وارد فضای بين سلولی گياهان شده و پس از ورود به برگ سبب واکنشهای شيميايی سريعی می گردد .در غلظتهای کم باعث توقف موقتی رشد گياه و در غلظتهای بالا منجر به مرگ گياه می شود.در جنگلها در صورت وجود مقادير زياد اکسيدهای گوگرد در هوا در طول ساليان دراز تبديل به اسيد شده و بصورت باران اسيدی در خاک زمينهای جنگلی انباشته می شود.

4- ترکيبات نيتروژن دار

دربين تمام اکسيدهای نيتروژن، NO (منواکسيدازت) وNO2       (دی اکسيدازت) مهمتر می باشند.

 منواکسيد ازت گازی است بی رنگ، غيرقابل اشتعال ولی بی بو و سمی.

دی اکسيدازت گازی است با رنگ قرمز _ قهوه ای، غيرقابل اشتعال وشديداً خفقان زا.

No2 , No از احتراق مواد سوختنی در حرارتهای بالا همچون دستگاههای حرارتی منازل و يا کوره های کارخانه ها حاصل می شود .

عوارض ناشی از نشر No2 بر انسان مانند آثار Sox می باشد . (بروز برنشيت ، کاهش فعاليتهای ششها ، سر درد و ...)

ترکيبات نيتروژنه در غلظتهای بالا سبب پلاسيده شدن و تغيير رنگ برگهای گياه و در نهايت خشکی آنها می شود .

دربين تمام اکسيدهای نيتروژن، NO (منواکسيدازت) وNO2   (دی اکسيدازت) مهمتر می باشند.

    منواکسيد ازت گازی است بی رنگ، غيرقابل اشتعال ولی بی بو و سمی.

    دی اکسيدازت گازی است با رنگ قرمز _ قهوه ای، غيرقابل اشتعال وشديداً خفقان زا.

اين اکسيدها در حرارتهای بالای احتراق مواد سوختنی از ترکيب نيتروژن هوا با اکسيژن تولید می شود. بنابراين منابع اصلی توليد اين گاز ، دستگاههای حرارتی از جمله کوره های کارخانه ها و دستگاههای حرارتی منازل ، نانوايی ها و... می باشد.

اثرات اکسيدهای نيتروژن بر انسان:

 اگر شخصی مدت کوتاهی در معرضppm500 گازNO2 قرار بگيرد، ناراحتی های حاد ريوی پيدا خواهد کرد ودر عرض 10-2 روز از بين خواهد رفت.ppm  200 گازNO2 در ظرف 5-3 هفته انسان را به خطر می اندازد. اين گاز باعث ناراحتی های چشم  و مجاری تنفس ، بروز برونشيت، کاهش فعاليتهای ششها، سردرد و سرفه خواهد شد.

اثرات اکسيدهای نيتروژن بر گياهان:

   در غلظتهای زياد و ناگهانی برگهای گياهان سريعاً پلاسيده شده و تغيير رنگ می دهند و خيلی زود خشک می شوند.در غلظت های کم ،لکه هايی روی برگ ظاهر می شودکه شبيه به لکه های حاصل از دی اکسيدگوگرد می باشد.

 5-ترکيبات کربن داراين ترکيبات در نتيجه سوخت های فسيلی چون : زغال ، نفت ويا ترکيبات آلی و معدنی يافت می شوند .از اقلام آن می توان به موارد زير اشاره نمود :دوده ؛ که از آلاينده های متداول جامد در هواست و به علت قابليت جذب مواد شيميايی سطح مناسبی برای انباشت آلاينده های ديگر خواهد بود .منواکسيد کربن(Co) ؛ که از احتراق ناقص سوختهای فسيلی حاصل می آيد و بی رنگ و بی بو بودن آن موجب خطرناک شدن اين گاز می باشددی اکسيد کربن (Co2) ؛ يکی از عوامل اصلی تشکيل دهنده هواست اما افزايش بيش از حد آن (03/0 درصد ) ايجاد مشکلات زيست محيطی چون اثر گلخانه ای و گرم شدن زمين می گردد .کربن يکی از عناصر غيرفلزی است که بصورت خالص يا بصورت موادی نظير زغال سنگ، نفت يا ساير ترکيبات آلی و معدنی يافت می شود.کربن بصورت وسيعی بعنوان سوخت مصرف می گردد   و احتراق آن سبب توليد گازهایCO و CO2 می شود.

 CO :

    محصول احتراق ناقص مواد سوختنی است. گازی است قابل اشتعال و با شعله آبی می سوزد و بطور قابل ملاحظه ای غيرقابل حل در آب است.  گازی بی بو و بی رنگ است و اتفاقاً همين امر موجب خطرناک تر بودن اين گاز می باشد. منشأ اصلی اين گاز در شهرها، وسايط نقليه موتوری و البته کليه وسايل گرمايشی و منابعی که با احتراق سرو کار دارند  می باشد.

CO2 :

    محصول سوختن کامل تمام ترکيبات آلی است.يکی از عناصر تشکيل دهنده هواست و با آنکه مقدارش درهوا 03/0 درصد است، اما اهميت بسيار زيادی برای زندگی گياهان و جانداران دارد.

اثرات CO بر انسان:

   منواکسيدکربن در غلظتهای زياد کشنده بوده و در غلظتهای کم باعث خستگی، سردرد، سرگيجه ، تشنج و تهوع می شود.   در صورتی که ميزان منواکسيدکربن ازppm 750 بيشتر شود سبب مرگ خواهد شد.

اثرات CO2 :

    افزايش بيش از حد دی اکسيد کربن به مسأله گازهای گلخانه ای و بحران گرم شدن زمين باز می گردد.

هيدروکربنها و ترکيبات آلی فرار:

   گازهای متصاعد شده از احتراق سوختهای فسيلی و مواد آلی شيميايی می باشند که بسياری از آنها خطرناک و سرطانزا می باشند و دارای انواع متفاوتی از قبيل استالدئيد ، اسيد فورمیک، بنزن، فرمالدئيد،  فنل ، دی اتيل آمين، منو اتيل آمين، اتيل بنزن ،کلروفرم ، نفتالين، تولوئن، استون ، متانول و... می باشند.

ترکيبات فلوئور دار:

    فلوئور عنصر گازی است که در طبيعت بصورت خالص يافت نمی شود وبا رطوبت هوا ترکيب شده و اسيد فلوئوريدريک (HF  ) را توليد  می کند که يکی از خطرناکترين مواد آلوده ساز محيط زيست است و منابع توليد آن عبارتند از کارخانجات توليد کودهای شيميايی ، سراميک سازی و ذوب آهن.

مواد جامد معلق:

    موادی شامل ذرات ريز خاک خاکستر آتشفشانها، ويروسها،باکتريها، گرده های گل،ويا ذراتی که از طريق صنايع توسط فرآيندی نظير خردکردن ،آسياب کردن، ساييدن و... ايجاد می شود و در نتيجه با هوايی که انسان تنفس می کند وارد دستگاه تنفس می گردد.    مواد معلق بطور کلی يا از تجزيه و همپاشی تکه های بزرگ موادتشکيل می شوندويا از تراکم و تجمع ذرات کوچکتر شامل ملکول .

ذرات گرد وغبار(Dust) با قطر کمتر از 10 ميکرون:

     اين ذرات بدليل قطر بسيار کوچک ،توسط جريان هوا در سرتاسر مجاری ريوی انسان پراکنده شده و مواد شيميايی همراه خود را مستقيماً در آنجا پخش می نمايد. 

ذرات گرد وغبار(Dust) با قطر بيشتر از 10 ميکرون:

    اين ذرات درسطح جدار بافتهای مخاطی تنفسی فوقانی ته نشين شده و توسط حرکات موجی شکل پرزهای مخاطی و توسط عکس العملهای تنفسی نظير:سرفه و عطسه به بيرون رانده می شوند.

دوده (Smog):

    ذرات معلق کربن که محصول احتراق ناقص است ويکی از متداولترين آلوده کننده های جامد هوا می باشد.بعلت نازک بودن ضخامت ذرات کربن،نسبت سطح اين ذرات به وزنشان زياد است .    سطح اين ذرات بسيار فعال بوده و شديداً قابليت جذب مواد شيميايی و همچنين هيدروکربنهای سرطانزای موجود در هوا را دارد.    ذرات دوده بعلت کوچک بودن قطرشان تا عمق زياد در ريه پيشروی می کنند. 

6- ساير آلاينده ها

ترکيبات فلوئوردار(HF) ، فلزی از قبيل سرب ، بخار جيوه ، اکسيدهای آهن و سيليس و...

پديده های مهم ناشی از آلودگی هوا :

1- اثر گلخانه ای :

 -Co2

- بخار آب    

- متان       

- اکسيدهای نيتروژن     

- CFC ها

افزايش غلظت گازهای گلخانه ای سبب اختلال در تبادل حرارتی کره زمين ميگردد بدين ترتيب که اين گازها و بخارات و بالاخص Co2 مانند لايه ای مانع از بازگشت پرتوهای حرارتی بازتاب شده توسط پوسته زمين می شوند . لذا دمای جو افزايش يافته و پديده گرم شدن کره زمين را به دنبال خواهد داشت .

2- سوراخ شدن لايه ازون :

O3 از عناصر حياتی جو زمين می باشد که در 90% آن در استراتوسفر متمرکز شده است.ازون استراتوسفری لايه ای است محافظ برای جلوگيری از نفوذ پرتوهای زيان آور مافوق بنفش (UV) به جو زمين . ورود اين اشعه سبب انواع خسارات بيولوژيکی ، سرطانهای پوستی ، بيماريها  و .... ميگردد .استفاده بشر از برخی مواد مخرب لايه اوزن موجبات کاهش ضخامت و اصطلاحأ سوراخ شدن آن را فراهم می نمايد . در اين ميان می توان هالونها ، CFC ها را از جمله مهمترين مواد شيميايی  نام برد . در حال حاضر با مزاکرات بين المللی و ممنوعيت توليد و استفاده از مواد خورنده لايه ازون ، مجموعه ای از ترکيبات ، جايگزين آنها شده است .

 3- بارانهای اسيدی :

علت اصلی بوجود آمدن بارانهای اسيدی ، وجود اکسيدهای  گوگرد و نيتروژن می باشد  .اين مواد بعد از تغييراتی به اسيد سولفوريک و اسيد نيتريک تبديل شده و به صورت باران و برفهای اسيدی به زمين می بارند و باعث از بين رفتن گياهان و آبزيان شده و به جنگلها آسيب می رسانند ، حتی ساختمانها را مورد فرسايش قرار می دهد .SO2 يا دی اکسيد گوگرد عامل اصلی توليد در اکثر نقاط دنيا بوده و يکی از دلايل اصلی تولید اين گاز نيروگاههای برق ميباشد.

 4- وارونگی (Inversion) و تشديد آلودگی هوا :

پديده وارونگی ناشی از قرار گرفتن هوای سرد و سنگين در سطح زمين و ماندگاری آن می باشد . به اين ترتيب که تبادل حرارتی دما مختل شده و آلاينده های هوای محيط قادر در شرايط ايستا باقی می مانند و سبب تشديد آلودگی هوا می گردند .

 آلودگی آب :

تا قبل از دهه 1970 توجه اكثر محققين و مجامع علمي محيط زيست به اثرات ظاهري آلودگي آب ، هوا و خاك معطوف بود براي مثال از درياچه ايي در ايالت ميشيگان به عنوان  يك درياچه مرده نامبرده مي شد و يا رودخانه سويا هوگا به وسيله مواد نفتي به قدري آلوده شده بود كه آتش گرفت .علاوه بر موارد مذكور فاضلاب حدود 50 ميليون نفر در سراسر آمريكا بدون عمليات تصفيه يا با تصفيه جزئي وارد رودخانه ها و ساير آبهاي سطحي مي شد . اين روند تا سال 1970 بطور گسترده اي ادامه داشت تا اينكه در اين سال قوانين پاكسازي آبها ، بسياري از ناهنجاري هاي زيست محيطي را عوض كرد . با صرف 50 ميليارد دلار ارزش تصفيه فاضلاب شناخته شد و تصفيه فاضلاب يكي از ملزومات زندگي شهري ومراكز صنعتي گرديد .

اگرچه هزاره دوم ميلادي به پايان رسيده است ولي مسئله بهبود كميت و كيفيت آب پس گردي فاحش داشته است . با آنكه انسان به هدف خود در پاكسازي درياچه ها و رودخانه نزديك شده ليكن مسئله آلودگي سواحل درياچه ها و رود خانه به مواد دارويي ، نفتي و پسماند هاي لجن تصفيه خانه هاي فاضلاب را در پيش رو دارد . اعتماد نسبي انسان قرن بيستم در مورد كيفيت آب آشاميدني با توجه به پتانسيل سرطان زايي مواد در آبهاي زير زميني و يا توليد عوامل سرطان زا در فرآيند كلريناسيون آبهاي سطحي ، بطور جدي متزلزل گرديده است . افزايش آگاهي ما در مورد تغيير آب و هواي جهاني وخشكسالي هاي دهه هاي 80 و 90 باعث شده كه مسئله كيفيت آب در مقايسه با كميت آن در آينده نگران كننده تر به نظر برسد .

 انواع آبهاي پذيرنده :

آبهاي سطحي

مثل آبهای حاصل از باران ، برف و تگرگ

آبهاي جاري

مثل رودخانه ها

آبهاي راكد

مثل اقيانوسها ، درياها ، درياچه ها و تالاب ها

آبهاي زيرزميني

مثل چشمه، چاه و قنات

آلودگی آب :

آب به طريقه مستقيم و غير مستقيم سبب بيماری های مختلف نظير حصبه ، وبا و .... می گردد .بدين منظور کنترل شيرابه زباله و تصفيه فاضلابهای شهری و صنعتی در تمامی شهرها و اماکن مسکونی اهميت خاصی داشته و بايد در اولويت قرار گيرد .آب يکی از فراوانترين و پايدارترين ترکيباتی است که در طبيعت يافت می شود و از آن به عنوان بزرگترين حلال شيميايي ياد می شود .

منابع آب شامل : منابع سطحی و زيرزمينی و اتمسفری

آب وقتی آلوده می شود که بر اثر فعاليتهای انسانی در ترکيب يا خواص آن بطور مستقيم يا غير مستقيم تغييراتی حاصل ميشود تا حدی که بر اثر اين تغييرات آب برای مصارفی که قبلا در حالت طبيعی بکار می رفت نا مطلوب گردد .

بحران آب در واقع عدم توازن و تناسب بين منابع و مصارف بصورت بالقوه و نيز در عمل است . بنابراين اين بحران براثر دو عامل ايجاد می شود :

- آلوده شدن منابع آب

- اختلاط  در مديريت تامين و توزيع آب

تعريف فاضلاب :

هر آبی که برای مصرف خاص تهيه شده باشد و به هردليلی کيفيت خود را برای مصرف قبلی از دست بدهد .

انواع فاضلاب :

فاضلاب صنعتی

فاضلاب شهری و خانگی

فاضلاب کشاورزی

هدف از تصفيه فاضلاب :

1- تامين شرايط بهداشتی برای زندگی مردم

2- پاک نگهداشتن محيط زيست

3- بازيابی فاضلاب

روشهاي کلی برای کاهش فاضلابهای صنعتی :

1- طبقه بندی فاضلاب

– فاضلاب ناشی از توليد a

– فاضلاب ناشی از خنک کردن سيستم b

–فاضلاب ناشی از شستشو c

2- استفاده مجدد از فاضلاب (روشهای سيرکوله کردن )

3- تغيير در توليد برای کم کردن فاضلاب ( ايجاد سيستم بسته و يا استفاده کمتر از آب )در مجموع کليه فرايندهايی که در تصفيه فاضلاب شهری و خانگی کاربرد دارد در فاضلاب صنعتی نيز وجود دارد با اين تفاوت که برای حذف و يا پالايش فاضلاب صنعتی از بعضی از فاکتورهايي که معمولا در فاضلاب صنعتی وجود دارد  کارهای اضافه تری صورت می گيرد . بعنوان مثال :

استفاده از روشهايی جهت خنثی سازی آب اسيدی ويا قليايی در کارخانجات توليد مواد شيميايی و ...

استفاده از روشهای جذب و جداسازی فلزات سنگين در کارخانجات آبکاری فلزات و ...

استفاده کردن از روشهای تصفيه بيولوژيکی کاملتر در کارخانجات مواد غذايي و فساد پذير ...

 آلودگی خاک :

هرگونه تغيير در ويژگيهاي اجزاء متشكله خاك به طوري كه استفاده از آن نا ممكن گردد ، آلودگي خاك ناميده ميشود . اخيراٌ خارج كردن ضايعات به طريق ايمني از محيط زيست انسان براي ادامه تمدن به عنوان ضرورت شناخته شده است . براي به حداقل رساندن آلودگي ، ضايعات بايد سريعاٌ به چرخه طبيعي خود برگردانده شوند .خاك يك واسطه برگشت مجدد اين ضايعات محسوب مي گردد . قابليت خاك براي جذب سطحي ، تبادل ، اكسيد كنندگي و رسوب دادن مواد ، به همان اندازه كه براي دفع مواد آلوده با ارزش است ، براي تغذيه گياهان نيز اهميت دارد .آلودگي شيميايي از يك نظر به معني انحراف عناصر شيميايي از چرخه هاي طبيعي خود است . كربن نيتروژن و فسفات هايي كه از زباله هاي شهر ها به آبهاي روان منتقل مي شوند در حقيقت از چرخه خاك و گياه خارج شده اند . هنگامي كه از هوا و آب به عنوان محل تخليه فاضلاب ها استفاده شود ، آلودگي ايجاد مي گردد ، زيرا هوا و آب مي توانند به آهستگي اجزاي زباله را به چرخه هاي طبيعي خود بازگردانند . از سوي ديگر ذرات خاك با وسعت سطوح و فهاليت هاي كاتاليزوري خود همراه با آب و اكسيژن موجود مي توانند آلوده كننده ها را بي اثر كنند . خاكها زباله و پس مانده را سريعاٌ تجزيه ميكنند و اجزاي آنها را به چرخه هاي طبيعي خود باز مي گردانند و در نتيجه اختلال و به هم خوردگي محيطي حاصل از فعاليت انسان را به حداقل كاهش مي دهند .مصرف آب ، چوب ، فلزات و سوخت توسط انسان نيز انحراف از چرخه هاي طبيعي است .

خاك لايه بسيار نازكي از كره زمين را تشكيل مي دهد .وجود و تغذيه موجودات زنده به آن وابسته است .خاك از مواد متنوعي نظير مواد معدني جامد ، مواد آلي و آب و هوا و ميكرو ارگانيسم تشكيل شده است . در قسمت معدني آن فرسايش ها و ساير تغييرات فيزيكي دوران مختلف زمين شناسي ، صخره ها را به خاك تبديل نموده است . قسمت آلي موجود در خاك از بازمانده هاي گياهي و حيواني در پي عمل تخريب ، حتي شامل باكتري ها و قارچ ها و موجوداتي نظير كرم خاكي مي شود . يك خاك نمونه كه توليد محصول بنمايد حدوداٌ حاوي 5 درصد مواد آلي و 95 درصد مواد معدني است .خاك براي پرورش گياهان احتياج به آب دارد . اين آب از خاك به گياه مي رسد.مقداري از آّب خاك توسط تعريق مستقيم و زمين و يا تعريق گياهان به اتمسفر وارد

مي شود .قدرت از دست دادن آب از طرف زمين بستگي به وسعت ، مقدار اندازه خللو فرج خاك و بالاخره ساختار زمين منطقه دارد . علاوه بر آب ، خاك خوب داراي نسبت قابل ملاحظه ايي از هواست . در حالي كه زمين منطقه خشك نسبت درصد حجمي اكسيژن كمتري دارد . هواي خاك نسبت به هواي اتمسفر ، از اكسيژن كمتري برخوردار است .ولي نسبت درصد حجمي CO2 آن نسبت به اتمسفر فزوني دارد . از تخريب مواد آلي بر ميزان CO2 افزوده كه مي تواند به طرق مختلف از جمله بارش باران ها در آن حل شده به اعماق پايين تر رسوخ و بعد از يك سلسله واكنش هاي شيميايي ، رسوب هاي زمين را ايجاد نمايد كه از نظر ژئوشيميايي بسيار مهم و حائز اهميت است .پس از آب و هوا ، خاک مهمترين بخش محيط زيست است .ايران با داشتن خاک فراوان درکنار بحران آب با مشکلات آلودگی خاک روبرو است.خاک منبع توليد زمين است و کيفيت آن بر زيست موجودات تاثير مستقيم دارد . تغذيه گياه ، استقامت وتداوم رشد آن وابسته به خاک است .آلودگی خاک عمدتا در نتيجه زباله ايجاد می شود  و اثر مستقيم در آلودگی آب دارد و می تواند در انتقال انواع و اقسام باکتريها و ويروسها ، انگل ها و از همه مهمتر مواد سمی موثر واقع شده و از عوامل اصلی انتشار بيماريهای عفونی و انگلی بحساب می آيد . و اما ...

            انواع آلاينده هاي خاك

            دورريز ضايعات به خاك

            زباله هاي صنعتي ، خانگي يا بهداشتي

            ضايعات فلزي

            مواد جامد خطرناك مثل آزبست ، سرب ، روي ، نيكل (VI) و...

            مايعات شامل

            پساب صنعتي

            مواد شيميايي مانند اسيدها و بازها ، انواع مواد شوينده(دترجنتها)

            مواد خطرناك مثل انواع سموم شيميايي ، حشره كش ها ، هگزان و...

            مواد سوختي و نفتي (گازوئيل ، مازوت و...)

            شيرابه زباله ها و زنگاب فلزات

 زباله :

زباله ها مهمترين و شايد بتوان گفت تنها آلاينده خاک می باشند .از مهمترين اقلام زباله که آلودگی خاک را بدنبال دارد  پلاستيک می باشد .

 انواع زباله :

-  زباله های صنعتی

-  زباله های شهری

 زباله به نوبه خود می تواند منشا آلودگی های مختلف باشد .

آلودگی هوا :

 سوزاندن زباله با روش نامناسب بطوری که در بسياری از اماکن و يا محل های دفن رايج است موجب آلودگی هوا می شود .انتشار گازهای خطرناک حاصل از سوخت مواد سمی و خطرناک و دود حاصل از دستگاههای زباله سوز غير استاندارد و همچنين آتش سوزی خود به خود زباله های شهری و سوزاندنعمدی اين مواد از عوامل اصلی آلودگی هوای شهرهای پرجمعيت است که بايد شديدا کنترل شود .

 بازيافت :

عمل بازيابی دارای دو معنی است .نخست ، استفاده مجدد (Reuse) از مواد همچنين کاربرد دوباره به همان طريقه اوليه  . مانند شيشه های نوشابه که پس از شستشو دوباره پر شده و به دست مصرف کنندگان

 می رسد .دوم ، بازيافت (Recycling) که در آن مواد زائد طی مراحل و عمليات مختلف به محصول جديد تبديل شده و به مصرف می رسد . در بعضی موارد از فرايندهای بازيافت از مواد کهنه و زائد ، مواد کاملا جديد بوجد می آورند ؛ مثل لاستيک کهنه که پس از خرد کردن و انجامپروسه های ويژه برای روکش خيابانها بکار برده ميشود و يا قوطی های فلزی زائد که پس از طی مراحلی برای اتومبيل و برخی از وسائل ساختمانی مورد استفاده قرار می گيرد .افزايش چشمگير و موثر قيمت نفت و محصولات نفتی از سال 1973  محرکی شد تا کشورهای صنعتی نسبت به کشف امکانات بازيافت به عنوان جلوگيری از افزايش قيمت نفت اقدام کنند .

 تكنولوژي پالايش مواد زايد خطرناك :

 تكنولوژي پالايش مواد زايد خطرناك در بر گيرنده پالايش فيزيكي ، شيميايي ، بيولوژيك ، حرارتي ، پايداري و تثبيت مي باشد و تقريباٌ به همين ترتيب نيز گروه بندي مي شوند .پالايش هاي فيزيكي ، بيولوژيكي و شيميايي فاضلاب از جمله عمده ترين روش هاي تصفيه فاضلاب هاي خطرناك به شمار مي آيد . در پالايش شيميايي مواد خطرناك موجود در فاضلاب به موادي با درجه خطر آفريني كمتر تبديل مي شوند ، در اين راستا از فرآيند هاي مختلفي به منظور پالايش شيميايي فاضلاب استفاده مي شود كه عبارتند از : عامل Ph وتغييرات آن ، اكسيداسيون و احيا ، ته نشيني و رسوب . در تصفيه بيولوژيك ازميكروارگانيسمهابراي تجزيه مواد آلي موجود در فاضلاب و در تصفيه فيزيكي از روشهاي ي مانند جداسازي بر اساس جرم حجمي مواد ، تغيير فاز سيستم مانند رها ساز ي مواد فرار از پساب به وسيله تزريق هوا و بخار ، صافي هاي مختلف و جذب سطحي استفاده مي شود .در پالايش حرارتي مواد قابل اشتعال فاضلاب به وسيله حرارت تخريب و تجزيه مي شوند ، در اين حالت فاضلاب هاي خطرناك از طريق تبديل به خاكستر يا تغيير ماهيت شيميايي( تجزيه مواد به وسيله حرارت در غياب اكسيژن ) به مواد كم خطر تري تبديل مي شوند .پايداري و تثبيت روشي است كه پس از آبگيري فاضلاب ، آن را با يك ماده پايدار كننده مانند  سيمان مخلوط ميكنند و يا اينكه تحت فرآيند شيشه اي كردن آن را به مواد شيشه مانند تبديل مي كنند . فرآيند جامد ساز ي اصولاٌ به منظور دفع ضايعات معدني بكار گرفته مي شود .با توجه به مطالب فوق مشخص مي شود كه انتخاب روش و نوع تصفيه ، بستگي تام به نوع مواد زايد دارد . براي مثال استفاده از يك تكنولوژي تصفيه ممكن است براي تصفيه فاضلاب هاي آلوده به PCB مناسب باشد ولي براي پالايش و جداسازي همان مواد از خاك مناسب نباشد .

 آلودگی صوتی :

در مقدمه بررسي آلودگي صوت ، صدا و آلودگي صدا تشريح مي شود . صدا يا انرژي اكوستيك به طور اساسي  با دو ويژگي كمي و كيفي سنجيده مي شود . كميت صدا عبارت است از انرژي موجود در نمايه صدا ، در حاليكه كيفيت آن ، پراكندگي انرژي در فركانس اكوستيك است .صدا به صورت امواج در حال حركت نوسان هاي فشار هوا از فرستنده به گيرنده ، در فضا ايجاد مي شود . انتشار صدا با وضعيت باد و درجه حرارت تاثير پذير است .فرستنده صدا چيزي است كه بتواند يك واسطه نظير هوا را بلرزاند و اين لرزش در حد فركانس قابل شنيدن است بين 20 تا 20هزار هرتز ( تعداد چرخش در ثانيه )باشد . افزايش نوسان ميزان صدا ، به منزله افزايش صداي مزاحم است .در يک تعريف ساده از اين آلودگی ،  می توان به اين مورد اشاره کرد :

 هر گونه صدای ناخواسته ای را که در زمان نابجا و مکانی نادرست توليد شود ، آلودگی صوتی خواهد بود .

انواع آلودگی صوتی به سه قسمت اصلی تقسيم می شوند :

1-         آلودگی صوتی ناشی از تاسيسات صنعتی

2-         آلودگی صوتی ناشی از ترافيک شهری

3-         آلودگی صوتی ناشی از صدای داخل منازل .

 از آنجا که آلودگی صوتی از ديدگاه زيست محيطی مد نظر است ؛ در اين خصوص می توان به نتيجه آلودگی بر روی عوامل محيط طبيعی توجه نمود .صوت با فرکانسها و آستانه های مختلف تاثيرات متفاوتی نيز دارد . خارج شدن صوت از آستانه تحمل گياه می تواند سبب کندی و حتی توقف رشد گياه گردد. و يا سبب اختلال در سيستمهای زيستی جانوران و حتی انسان شود .به طور مثال صوت بالا می تواند موجبات اختلالات سيستم گوارش ، گردش خون ، اعصاب و حتی توليد مثل در انسان را فراهم نمايد . ( افزايش ضربان قلب ، تنفس بالا ، اختلال در ترشح بعضی از هورمونها و همچنين اثر بر سيستم گوارشی به صورت  زخم معده ).همان طور که گفته شد نباتات  نيز نسبت به صوت عکس العمل نشان می دهند ، ولی در عين حال از آنها می توان بعنوان مانعی فيزيکی برای کنترل انتشار صوت نيز استفاده نمود . لذا اخيرا پيشنهاد می شود در مکانهای دارای آلودگی صوتی درختکاری صورت گيرد .

             ساير آلودگي ها :

            آلودگی صوتی

            آلودگي تصويري

            آلودگي راديو اكتيو

            آلودگي نفتي

            آلودگی حرارتی

            ارتعاشات و...

             مشكلات عمده زيست محيطي جهان

            سوراخ شدن لايه ازن

            باران هاي اسيدي

            گرم شدن زمين

            آب شدن يخهاي قطبي و بالا آمدن سطح آبهاي آزاد

            از بين رفتن زيستگاهها

            از بين رفتن ذخاير ژنتيكي

            بهينه سازي مصرف

            انرژي

            مواد اوليه

 

 

چارچوب و دستورالعمل تهیه سند توسعه زیست محیطی استان‌ها در برنامه پنجم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران

• 
• 

توضیحات

دسته: Sample Data-Articles

منتشر شده در سه شنبه, 06 اسفند 1392 16:00

نوشته شده توسط Super User

بخش برنامه‌ريزي

مركز نوسازي و تحول اداري سازمان

مردادماه 1389

چارچوب تهیه سند توسعه زیست محیطی استان‌ها

در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

1.         چشم انداز محيط زيست كشور

2.         مأموریت‌ها

3.         اهداف محيط زيست كشور

4.         وضعیت موجود و مطلوب استان از منظر زیست محیطی

4.1.       کلیات

4.2.       وضعيت محیط زیست طبیعی استان

4.2.1.    منابع آب استان

4.2.2.    وضعيت خاك استان

4.2.3.    تنوع زيستي

4.2.3.1. پوشش گياهي

4.2.3.2. گونه‌هاي جانوري استان

4.2.3.3. زیستگاه‌ها و مناطق تحت مديريت سازمان

4.2.3.4. وضعيت هرباريوم و بانك ژن استان

4.3.       وضعيت محیط زیست انسانی استان

4.3.1.    پسماندها

4.3.2.    فاضلاب

4.3.3.    کیفیت آب

4.3.4.    کیفیت هوا

4.3.5.    آلودگی صوتی

4.3.6.    ارزيابي و مدیریت زیست محیطی

4.3.7.    صنايع

4.4.       وضعيت استان در رابطه با مشارکت مردمی، آموزش همگانی و اطلاع رسانی محيط زيست

4.4.1.    مشارکت مردمی

4.4.2.    آموزش همگانی

4.4.3.    اطلاع رسانی

4.5.       وضعيت استان از منظر قوانین و مقررات، بودجه و تشکیلات، منابع مالی و انسانی

4.5.1.    قوانین و مقررات زیست محیطی در استان

4.5.2.    بودجه زیست محیطی استان

4.5.3.    تشکیلات زیست محیطی استان

4.5.4.    منابع مالی زیست محیطی استان

4.5.5.    منابع انسانی زیست محیطی استان

4.6.       تعيين اولويت‌هاي توسعه‌اي استان از منظر محيط زيست

4.7.       وضعيت محيط زيست دريايي (شامل استان‌هاي ساحلي)

4.7.1.    سواحل

4.7.2.    مديريت زيست محيطي سواحل و دريا

4.7.3.    گونه‌هاي گياهي و جانوري سواحل و دريا

4.7.4.    آلودگي سواحل و دريا

5.         شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست طبیعی استان

5.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

5.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه زیست محیطی استان

6.          شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست انسانی استان

6.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

6.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه زیست محیطی استان

7.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر مشارکت مردمی، آموزش همگانی واطلاع‌رسانی محیط زیست

7.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

7.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه استان

8.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر قوانین و مقررات ملاک عمل، بودجه و تشکیلات موجود، منابع مالی، منابع انسانی

8.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

8.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه استان

9.         شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست دريايي استان (شامل استان‌هاي ساحلي)

9.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

9.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه زیست محیطی استان

10.       تعیین راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان

10.1.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش محیط زیست طبیعی

10.2.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش محیط زیست انسانی

10.3.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش مشارکت مردمی، آموزش همگانی، و اطلاع رسانی محیط زیست

10.4.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان از منظر قوانین و مقررات، بودجه و تشکیلات، منابع مالی و انسانی

10.5.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش محیط زیست دريايي

11.       طرح‌ها و پروژه‌ها با رعايت اولويت در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

11.1.     طرح‌ها و پروژه‌هايي که در برنامه چهارم انجام شده‌اند و طرح‌ها و پروژه‌هايي كه به دلايل مختلف انجام نشده‌اند و بایستی در برنامه پنجم مدنظر قرار گيرند.

11.2.     طرح‌ها و پروژه‌هاي جدیدی که بایستی در برنامه پنجم مد نظر قرار گیرند.

12.       امکانات و تجهیزات موجود و مورد نیاز

13.       منابع و اعتبارات مورد نیاز

اهداف ارایه چارچوب برای تهیه سند توسعه زیست محیطی استان‌ها در برنامه پنجم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران

-           تهيه نقشه راه براي عملياتي شدن برنامه پنجم توسعه

-           تهیه اسناد همسان در 30 استان از نظر محتوا و تا حدودی حجم مطالب

-           تهیه اسنادی که قابلیت تلفیق 30 استان در یک سند را فراهم کند.

-           فراهم کردن شرایط مقایسه استان ها با هم

-           فراهم کردن شرایط جهت برنامه‌ريزي، ارزيابي عملكرد و پایش زیست محیطی بطور همسان در استان‌ها

دستورالعمل تهیه سند توسعه زیست محیطی استان‌ها در برنامه پنجم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران

عنوان گزارش

            "سند توسعه زیست محیطی استان .........(نام استان)... در برنامه پنجم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران"

 

تهیه و تدوین

            "کارگروه برنامه ریزی زیست محیطی استان ..........(نام استان)"

با نظارت

            ".................................(نام مدیر کل استان)"

* در صفحه اول (روی جلد) علاوه بر مباحث داخل گیومه تاریخ تهیه گزارش نیز ذکر گردد.

* در صفحه دوم نام اعضای کارگروه و سمت آنها ذکر گردد.

* در صفحه سوم فهرست مطالب گزارش ارایه شده خواهد آمد که عناوین کلی آن بایستی همان عناوین پیشنهادی چارچوب ارایه شده باشد و در صورت نیاز سرفصل‌های دیگر با توجه به ویژگی‌های خاص استان اضافه گردد.

* پس از فهرست چشم‌انداز، مأموريت و اهداف كشور در افق 1404 ارايه شده توسط ستاد مركزي عيناً آورده شود.

* در صورت عدم تكميل برخي موارد، مي‌بايست علت آن ذكر گردد.

* مباحثي كه در استان، موضوعيت ندارند در ذيل تيتر آن ذكر شود: در استان موضوعيت ندارد.

*نمونه صفحه اول در صفحه بعد ارایه می‌گردد.

سازمان حفاظت محیط زیست

اداره کل حفاظت محیط زیست استان .........

سند توسعه زیست محیطی استان ............

در برنامه پنجم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

تهیه و تدوین: کارگروه برنامه ریزی زیست محیطی استان ..........

با نظارت:  .................................

مرداد ماه 1389

1.         چشم انداز محيط زيست كشور

در افق 1404 وضعيت محيط زيست ايران ارتقا يافته، به نحوي كه وضعيت طبيعي سيماي مناظر، زيست‌بوم‌ها، زيستمندان و ذخاير ژنتيكي، منابع و عناصر حياتي هوا، آب، خاك و سرزمين در آن حفظ شده و انسان‌ها در پناه چنين محيطي از بهداشت و سلامت جسمي و رواني، آرامش و امنيت اجتماعي و اقتصادي پايدار و عدالت زيست محيطي برخوردار باشند.

2.         مأموريت

-           تحقق اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران

-           دستيابي به اهداف مندرج در افق 1404 در راستاي رسيدن به محيط زيست مطلوب

-           سازگاري توسعه با محيط زيست

3.         اهداف محيط زيست كشور

-           پيشگيري، كنترل، جلوگيري از تخريب و آلودگي محيط زيست

-           احيا و حفاظت از منابع طبيعي، آب، خاك و هوا

-           حفاظت و احياي تنوع زيستي كشور

-           احيا و حفاظت از اكوسيستم‌هاي طبيعي اعم از دريا، تالابها، سواحل، جنگل‌ها، مراتع، بيابان، كوهستان و....

-           همسو نمودن اهداف و برنامه‌هاي توسعه با ظرفيت‌هاي محيط زيست

-           مشاركت فعال و موثر در مناسبات، تعهدات و تحولات جهاني زيست محيطي

-           تحقق اخلاق و عدالت زيست محيطي مبتني بر فرهنگ اسلامي- ايراني

4.         وضعیت موجود و مطلوب استان از منظر زیست محیطی

براي هر يك از موارد ذكر شده در اين بخش، وضع موجود و مطلوب (مورد انتظار) به طور جداگانه ذكر گردد.

4.1.       کلیات

در اين بخش به ارايه كلياتي در رابطه با استان خواهيم پرداخت كه بايستي حداقل اطلاعات زير را در خود جاي دهد.

-           مساحت استان

-           درصد مساحت استان نسبت به كل مساحت كشور

-           كل جمعيت استان

-           درصد جمعيت استان نسبت به كل جمعيت كشور

-           جمعيت شهري و روستايي استان

-           درصد جمعيت شهري و روستايي استان نسبت به كل جمعيت استان

-           تراكم نسبي جمعيت در استان بر اساس نفر در كيلومترمربع

-           تعداد شهرها، شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌هاي استان

-           جمعيت استان به تفكيك شهرها و شهرستان‌هاي استان

كليه آمارهاي جمعيتي بر اساس دو سرشماري آخر (1375 و 1385) ذكر گردد.سپس توضيح مختصري در رابطه با وضعيت اقليمي استان ارايه گردد. از جمله ميزان بارش حداقل و حداكثر، ميانگين سالانه، ميزان دما حداقل و حداكثر و... (بطور كلي آب و هواي استان و انواع اقليم موجود در استان و ديگر اطلاعات كلي معنادار در رابطه با استان مربوطه).

4.2.       وضعيت محیط زیست طبیعی استان

4.2.1.    منابع آب استان

در اين بند مشخصات كلي منابع آب استان به صورت توصيفي و با تأكيد بر مسائل ويژه و با اهميت آورده شود. مباحثي از قبيل:

-           تعداد و وضعیت منابع آب استان (قنات‌ها، چشمه‌ها، سدها و...)

-           تعداد دشت‌هاي پوشش دهنده استان و حوزه‌هاي آبريز مرتبط با آنها

-           حجم آب قابل بهره‌برداري از منابع آبي سطحي و زيرزميني از نظر مقدار و نسبت منابع آبي زيرزميني و سطحي نسبت به كل منابع آب

-           سرانه مصرف آب در كشاورزي، شرب و بهداشت و صنعت و مقايسه آن با استاندارد جهاني

-           وضعيت رودخانه‌هاي دائم و فصلي

-           وضعيت كشت ديم و آبي استان

-           تالاب‌هاي موجود در استان و ويژگي‌هاي آنها

-           دشت‌هاي ممنوعه استان از نظر بهره‌برداري از منابع آبي جديد، سطح آنها، نسبت آنها به كل دشت‌هاي استان

 

4.2.2.    وضعيت خاك استان

-           وضعيت خاك استان از نظر جنس و نوع خاك (شور و ...)، فرسایش خاک، سطح بيابان‌ها و كوير استان و روند تغيير سطح بيابان حتي المقدور طي 30 سال گذشته

-           مقدار كود شيميايي مصرف شده در استان

-           مقدار سموم مصرف شده در استان با ذكر نام

4.2.3.    تنوع زيستي

4.2.3.1. پوشش گياهي

-           تعداد گونه، جنس و خانواده گياهي موجود در استان

-           تعداد گونه دارويي، جنس و خانواده مربوطه موجود در استان

-           تعداد گونه‌هاي حايز اهميت و گونه‌هاي بومي (آندميك) استان با ذكر نام گونه، جنس و خانواده

-           نباتات زراعي ويژه استان

-           تعداد و سطح نواحي جنگلي موجود در استان، جنگل‌هاي طبيعي و دست كاشت نسبت آنها به كل جنگل‌هاي كشور

-           وضعيت عمومي جنگل‌ها از نظر ميزان تراكم و روند تغيير سطح جنگل‌ها حتي المقدور طي 30 سال گذشته

-           نام، تعداد و سطح جنگل‌هاي حفاظت شده استان

-           سطح مراتع استان و نسبت آن به كل سطح استان

-           وضعيت تعادل دام و مرتع در استان، ظرفيت مراتع، تعداد واحدهاي دامي موجود با توجه به درجه‌بندي مراتع استان

4.2.3.2. گونه‌هاي جانوري استان

-           تعداد گونه‌هاي جانوري موجود در استان به تفكيك

-           معرفي گونه‌های جانوري خاص استان

-           تعداد و نام گونه‌های آسیب‌پذیر

-           تعداد و نام گونه‌های در معرض تهدید

-           تعداد و نام گونه‌هاي در معرض انقراض

-           تعداد و نام گونه‌های حمایت شده

4.2.3.3. زیستگاه‌ها و مناطق تحت مديريت سازمان

-           مناطق تحت مديريت موجود در استان و سطوح آنها و نسبت آنها به مساحت كل استان

            پارك‌هاي ملي

            آثار طبيعي ملي

            پناهگاه‌هاي حيات وحش

            مناطق حفاظت شده

            مناطق شكار ممنوع استان، مدت شكار ممنوع و نوع گونه

-           نام و تعداد مناطق تحت مديريت استان كه داراي مطالعات جامع و تفصيلي مي‌باشند.

-           مناطق آزاد و زيستگاه‌هاي حساس و مستعد جهت ارتقاء سطح به مناطق تحت مديريت و شكارممنوع استان

-           تعداد، نام و سطح ذخيره‌گاه‌هاي زيستكره زمين ثبت شده در كنوانسيون‌هاي بين‌المللي

-           نام و سطح تالاب‌هاي تحت حفاظت استان و عوامل تهديدكننده آنها

-           ظرفيت طبيعت‌گردي موجود در استان با ذكر نام جاذبه‌هاي طبيعي استان كه طرح طبيعت گردي آنها مطابق با زون‌بندي مناطق اجرايي شده است.

4.2.3.4. وضعيت هرباريوم و بانك ژن استان

4.3.       وضعيت محیط زیست انسانی استان

4.3.1.    پسماندها

-           مقدار زباله توليد شده در استان به تفكيك شهرستان‌ها با تعيين نوع زباله (خانگي، صنعتي، بيمارستاني و...)

-           مقدار زباله بازيافت شده و درصد آن نسبت به كل زباله‌هاي توليد شده

-           مقدار زباله تفكيك شده و درصد آن نسبت به كل زباله‌هاي توليد شده

-           تعداد بيمارستان‌ها و مراكز حساس داراي زباله‌سوز در استان

-           تعداد و وضعيت مكان‌هاي دفن زباله استان به تفكيك شهرستان‌ها و شهرهاي موجود در استان

-           مواد زاید خطرناک تولید شده در استان به تفكيك

-           مديريت مواد زايد خطرناك

-           چگونگی مدیریت ساير پسماندها

4.3.2.    فاضلاب

-           تعداد شهرك‌هاي صنعتي و نواحي صنعتي داراي شبكه جمع‌آوري فاضلاب

-           تعداد شهرك‌هاي صنعتي و نواحي صنعتي داراي تصفيه‌خانه فاضلاب

-           تعداد شهرهاي داراي شبكه جمع‌آوري فاضلاب

-           تعداد شهرهاي داراي تصفيه‌خانه فاضلاب

4.3.3.    کیفیت آب

-           كيفيت منابع آب شرب استان اعم از آب‌هاي سطحي و زيرزميني و وضعيت آلودگي آنها

-           چگونگي مديريت منابع آب استان با توجه به مباحث زيست محيطي

4.3.4.    کیفیت هوا

-           كيفيت هواي استان به تفكيك شهرها

-           تعيين نسبت آلايندگي منابع ثابت و متحرك در شهرهاي آلوده

-           تعداد خودروهاي سبك و سنگين و نسبت آن به جمعيت استان

-           ميزان مصرف فراورده‌هاي عمده نفتي در استان (بنزين، نفت سفيد، نفت گاز و نفت كوره)

-           نسبت فاكتورهاي آلاينده هوا در شهرهاي آلوده

-           بحران‌هاي موجود در رابطه با آلودگي هوا در استان و شهرها و محدوده‌هاي بحراني

4.3.5.    آلودگی صوتی

-           ارايه اطلاعات موجود در خصوص منابع آلاينده صوتي در استان

-           اقدامات انجام شده در خصوص مديريت آلودگي‌هاي صوتي

 

4.3.6.    ارزيابي و مدیریت زیست محیطی

-           تعداد و نام پروژه‌هاي عمراني، توليدي و خدماتي كه داراي مطالعات ارزيابي زيست محيطي مي‌باشد.

-           تعداد و نام پروژه‌هاي عمراني توليدي و خدماتي كه در حال انجام مطالعات ارزيابي زيست محيطي مي‌باشد.

-           تعداد و نام پروژه‌هاي مشمول ارزيابي كه بدون انجام مطالعات راه‌اندازي شده‌اند.

-           تعداد واحدهاي داراي ايزو 14000 و 14001

-           تعداد صنايع سبز برگزيده استان به تفكيك سال

-           تعداد و نام واحدهای دارای HSE

4.3.7.    صنايع استان

-           تعداد شهرك‌ها و نواحي صنعتي استان با ذكر نام

-           تعداد صنايع استان از منظر نوع صنعت (فلزي، كاني غير فلزي، شيميايي و...)

-           تعداد واحدهاي صنعتي، توليدي، خدماتي بزرگ نظير پالايشگاه و پتروشيمي، نيروگاه‌ها و...

-           تعداد واحدهاي داراي سيستم‌هاي كنترل كننده آلودگي (تصفيه فاضلاب، سيستم‌هاي فيلتركننده هوا و...) و نسبت آن به كل صنايع استان حتي‌المقدور به تفكيك نوع صنعت

4.4.       وضعيت استان در رابطه با مشارکت مردمی، آموزش همگانی و اطلاع رسانی محيط زيست

4.4.1.    مشارکت مردمی

-           تعداد تشكل‌هاي زيست محيطي موجود در استان، تعداد اعضاء، حوزه فعاليت آنها و عملكرد آنها تا كنون

4.4.2.    آموزش همگانی

-           آموزش همگانی در رابطه با محيط زيست، نوع، كميت، كيفيت و عملكرد حاصل از آن در اين قسمت ذكر گردد.

4.4.3.    اطلاع رسانی

-           چگونگی اطلاع رسانی، دامنه آن، کمیت و کیفیت آن و عملکرد حاصل از آن

-           برنامه‌های محیط زیستی در صدا و سیما- مصاحبه‌های انجام شده- تبلیغات زیست محیطی- برگزاری مراسم در مناسبت‌های زیست محیطی

4.5.       وضعيت استان از منظر قوانین و مقررات، بودجه و تشکیلات، منابع مالی و انسانی

4.5.1.    قوانین و مقررات زیست محیطی در استان

-           عملکرد قوانین و مقررات محیط زیست در استان یا چگونگی کاربرد قوانین و مقررات ملی در استان، کفایت یا عدم کفایت، تناقضات و کاستی‌های قانونی و پیشنهادات اصلاحی مرتبط با آن.

4.5.2.    بودجه زیست محیطی استان

-           بودجه استانی و چگونگی تخصیص آن به عرصه‌های مختلف، کفایت یا عدم کفایت، توزیع ناموزون، چگونگی تخصیص آن به حفاظت و پیشنهادات اصلاحی مرتبط با آن.

4.5.3.    تشکیلات زیست محیطی استان

-           تشکیلات استانی موجود در رابطه با محیط زیست، کفایت یا عدم کفایت، نیازهای تشکیلاتی استان

-           تعداد نیروهای سازمان در استان به تفکیک تحصیلات، تخصص و رابطه سازمانی (رسمی، قراردادی، پیمانی و...) قدر مطلق هر یک و درصد هر یک به کل.

-           نیازهای پرسنلی استان و پیشنهادات اصلاحی.

4.5.4.    منابع مالی زیست محیطی استان

-           منابع مالی استان در عرصه فعالیت‌های زیست محیطی استان، چگونگی تأمین و تخصیص منابع مالی و پیشنهادات مکمل.

4.5.5.    منابع انسانی زیست محیطی استان

-           منابع انسانی استان در عرصه فعالیت‌های زیست محیطی استان و چگونگی تجهیز آنها در استان، دوره‌های زیست محیطی و سطوح موجود آنها در استان، کفایت و یا عدم کفایت آنها و...

4.6.       تعيين اولويت‌هاي توسعه‌اي استان از منظر محيط زيست

در اين قسمت عواملي كه در توسعه استان نقش دارند ذكر مي‌شود. با توجه به تمامي استعدادها و عوامل تهديد و فرصت در استان، اولويت‌هاي توسعه‌اي استان در بخش‌هاي كشاورزي، صنعت و خدمات مشخص شده و حتي‌المقدور عامل توسعه مورد نظر به تفكيك هر شهرستان ذكر گردد. در صورت امكان مناطقي كه مجاز به سرمايه‌گذاري در بخش صنعت، كشاورزي و خدماتي مي‌باشند تعيين گردد.

4.7.       وضعيت محيط زيست دريايي

4.7.1.    وضعيت سواحل

-           زیستگاه¬های حساس منحصربفرد ساحلی- دریایی استان

-           مناطق حفاظت شده ساحلی-¬ دریایی موجود و مناطق مستعد حفاظت و یا ارتقاء سطح حفاظت

-           ميزان آزاد سازی حریم زیست محیطی دریا و تالاب‌های ساحلی

4.7.2.    مديريت زيست محيطي سواحل و دريا

-           وضعيت پسماندهای خانگی و صنعتی شهرها و روستاهای ساحلی

-           وضعيت فاضلاب (شبکه جمع‌آوری و سیستم‌های تصفیه فاضلاب) شهری و روستایی، شهرك‌ها، نواحی و مراکز صنعتی، خدماتی، پتروشیمیایی¬ها، پالایشگاه¬ها، نیروگاه¬ها، آب‌شیرین‌کن¬ها و ... در مناطق ساحلی

-           وضعيت زیست محیطی بنادر، اسکله¬ها، موج شکن¬ها، سکوها و ...

-           وضعيت زیست محیطی صید و صیادی (روش¬های صید، ادوات و تجهیزات صید، زمان و مکان صید، ارزیابی ذخایر گونه¬های در معرض خطر انقراض و ...)

-           بکارگیری فناوری‌های نوین در پایش مستمر، پیشگیری و مقابله با آلودگی‌های زیست محیطی ساحلی- دریایی و حوزه آبریز رودخانه‌های منتهی به دریا

-           بکارگیری و جایگزینی انرژی‌های پاک و تجدید پذیر (انرژی خورشید، باد، امواج دریا، جزر و مد و...)

-           وضعيت زیست محیطی شناورهای صیادی، نفتکش، تجاری و تفریحی، بارج¬ها و ....

-           یکپارچه سازی اراضی و مدیریت زه‌آب‌های کشاورزی (تصفیه، استفاده مجدد) مناطق ساحلی

-           وضعيت مصرف نهاده‌های کشاورزی (کود و سموم شیمیایی) مناطق ساحلی و مبارزه بیولوژیکی با آفات

-           وضعيت زیست محیطی سدها و تامین حقابه¬های زیست محیطی رودخانه‌های منتهی به دریا و تالاب¬های ساحلی

-           وضعيت عملیات اکتشاف و استخراج منابع آلی (نفتی و گازی) و معدنی در دریا و سواحل

4.7.3.    وضعيت گونه‌هاي گياهي و جانوري سواحل و دريا

-           وضعيت ذخایر و منابع زیستی ساحلی و دریایی

-           وضعيت گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم و غیربومی ساحلی و دریایی

4.7.4.    وضعيت آلودگي سواحل و دريا

-           آلودگي‌هاي ميكروبي

-           فلزات سنگين

-           كود و سم

-           ساير

5. شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست طبیعی استان

پس از بررسي وضعيت موجود و با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده مرحله قبل بر اساس روش بررسی شرایط محیطی (SWOT Analysis) به تحلیل وضعیت زیست محیطی استان پرداخته خواهد شد. بدین منظور به بیان نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدهای عرصه‌های مختلف محیط زیست خواهیم پرداخت.

در این قسمت ابتدا تعریف مفاهیم "نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها" آورده می‌شود تا با برداشت‌های همسان به ارایه و دسته‌بندی آنها بپردازیم. این تعاریف به صورت قراردادی و فارغ از بحث‌های نظری مطرح و یا ممکن عمل می‌کنند.

نقاط قوت: عوامل موجود و بالفعل محیط زیست استان هستند که به گونه‌ای در بیان ویژگی‌های زیست محیطی استان مثبت مطرح می‌گردند.

برای مثال: آب فراوان و سالم، بارش مناسب، وجود رودخانه‌های دایم، وجود تالاب‌های متعدد، تنوع گونه‌های دارویی، وجود جنگل‌های گسترده و یا ویژه، وجود گونه‌های جانوری حایز اهمیت، وجود زیستگاه‌های حایز اهمیت در محیط زیست طبیعی و در محیط زیست انسانی برای مثال وجود تصفیه‌خانه‌های متعدد فاضلاب شهری، وجود زباله‌سوزهای متعدد، وجود هوا با کیفیت عالی، وجود مدیریت مناسب آب، وجود مدیریت مناسب مواد زاید، وجود مدیریت مناسب زیست محیطی در عرصه بهره‌برداری از صنایع، قدرت گسترده ارزیابی زیست محیطی پروژه‌های عمرانی در استان با مشارکت گسترده در حفاظت از محیط زیست، فرهنگ زیست محیطی گسترده و... به عنوان نقاط قوت قابل طرح هستند.

نقاط ضعف: عوامل موجود و بالفعلی از محیط زیست استان هستند که به گونه‌ای در بیان ویژگی‌های زیست محیطی استان منفي مطرح می‌گردند.

برای مثال کم آبی، وجود بیابان‌های زیاد، خشکسالی، انواع کمبودها، وضعیت‌های نامطلوب آب، خاک، زیستگاه‌های آسیب‌دیده، وجود دشت‌های ممنوعه در محیط زیست طبیعی و انسانی، وجود پسماندهای مدیریت نشده، کیفیت‌های پایین آب، هوا، خاک، وجود بهره‌برداری‌های ویژه و شدیداً آلاینده محیط، مدیریت‌های نامناسب مواد زاید، پسماندها و فاضلاب‌های شهرک های صنعتی و.....

 

فرصت‌ها: کلیه عوامل بالقوه و بالفعل و ظرفیت‌های استان هستند که در جهت حفظ محيط زيست و توسعه پایدار استان به كار مي‌روند. اين عوامل مواردي را شامل مي‌شوند كه امكان تأثيرگذاري مستقيم مديريت كل استان بر آنها وجود دارد و نيز خارج از استان و خارج از اختيار مديريت استاني است؛ یعنی عواملی که مستقیماً در حیطه وظایف مدیر کل استانی قرار نمی‌گیرد و نیز عواملی که در حوزه وظایف دیگر دستگاه‌های اجرایی استان قرار می‌گیرند.

برای مثال توسعه حفاظت از محیط زیست از طریق پیگیری اعمال ارزیابی‌های زیست محیطی در حوزه فعالیت سازمان حفاظت محیط زیست است. در حالیکه اعمال مدیریت بهینه آب از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری خارج از حوزه فعالیت و وظایف سازمان حفاظت محیط زیست است. مثال‌های دیگر در این رابطه مدیریت طبیعت گردی در مناطق چهارگانه در حوزه نفوذ مستقیم مدیریت کل استانی قرار دارد. این امر در رابطه با نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید همگی صادق است.

تهدیدها: کلیه عوامل بالقوه و بالفعلی هستند که محيط زيست و توسعه پایدار استان را مورد تهدید قرار می‌دهند و به صورت بازدارنده جدی توسعه پایدار و زیست محیطی استان عمل می‌کنند.

برای مثال رشد گسترده صنایعی که الزامات زیست محیطی را مراعات نمی‌کنند در استانی تهدید در جهت توسعه پایدار و زیست محیطی استان به حساب می‌آید. بی‌توجهی به مدیریت آب در استان‌های کم آب به گونه‌ای و در استان‌هایی که خطر سیل تهدیدشان می‌کند به نوعی دیگر تهدید فراروی توسعه زیست محیطی استان محسوب می‌شود.

به این ترتیب از کارگروه برنامه‌ریزی استان انتظار می رود با توجه به اطلاعات جمع آوری شده در بخش وضع موجود به تبادل نظر کارشناسی جهت تعیین عمده ترین نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدید زیست محیطی استان مبادرت ورزند و حاصل تعامل نظرات کارشناسی را جمع بندی و ارایه نمایند.

6.          شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست طبیعی استان

7.         شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست انسانی استان

8.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر مشارکت مردمی، آموزش همگانی و اطلاع رسانی محيط زيست

9.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر قوانین و مقررات ملاک عمل، بودجه و تشکیلات موجود، منابع مالی، منابع انسانی

10.       تعیین راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان

جهت تعيين راهبردها و راهكارهاي برنامه پنجم، پس از شناسايي عوامل محيطي لازم است نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها تلفيق و جمع‌بندي شده و چالش‌های عمده زیست محیطی فراروی توسعه استان بررسي شود.

شناسایی این دو مقوله در امر برنامه‌ریزی از این نظر حایز اهمیت است که بتوانیم بر عوامل ضد توسعه (نقاط ضعف و تهديدها) فایق آییم و آنها را محدود و مهار کنیم و عوامل توسعه (نقاط قوت و فرصت‌ها) را با برنامه‌ریزی تقویت کنیم و از آنها در جهت توسعه زیست محیطی استان بهره گیریم.

برای مثال:

در استانی کمبود آب به عنوان نقطه ضعف استان مطرح می‌گردد.

آلوده نبودن آب‌های استان به عنوان نقطه قوت مطرح می‌شود.

جاری شدن سیل در هنگام بارش‌های ناگهانی تهدیدی زیست محیطی برای استان به حساب می‌آید.

وجود انگيزه مهار آب‌های سطحی به عنوان فرصت مطرح می‌گردد.

در اینجا آب با توجه به کمبود آن و جاری شدن سیل در هنگام بارش‌های ناگهانی به عنوان عامل ضد توسعه استان مطرح می‌گردد که در عین حال به دلیل آلوده نبودن آن و وجود انگيزه مهار آب‌های سطحی به عنوان عامل توسعه زیست محیطی می‌تواند در صورت مدیریت بهینه آب از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری، مدیریت بحران تا حصول مدیریت بهینه آب در جهت توسعه عمل کند و به این ترتیب از عامل ضد توسعه‌ای به در آید.

در چنین شرایطی عدم مدیریت بهینه آب به عنوان چالش اساسی فراروی توسعه زیست محیطی استان مطرح می‌گردد.

طرح‌ها و پروژه‌ها با رعايت اولویت در برنامه پنجم توسعه در راستای این چالش سازماندهی و نظام‌مند خواهند شد.

لذا مي‌بايست به گونه‌اي برنامه‌ريزي نمود تا از سويي نقاط ضعف تحت كنترل بوده و تبديل به نقاط قوت شوند و با فرصت‌هاي بيروني همسو گردند و از سوي ديگر تهديدها تبديل به فرصت‌ها شوند. دقت در شناسايي عوامل محيطي فراروی توسعه محيط زيست استان، به مدیران کمک می‌کند تا بهترين راهبرد را با بینش و فراست اتخاذ نموده و مسیر حرکت توسعه زيست محيطي استان را به طور اثر بخش‌تری تعيین نمایند.

در ادامه تعريف مفاهيم "راهبرد و راهكار" آورده مي‌شود.

راهبرد (Strategy)، عبارت است از مجموعه تصميم‌هايي كه با توجه به شرايط موجود و رويدادهايي كه امكان وقوع در آينده دارند، گرفته مي‌شوند.

 رویکرد به مدیریت زیست بومی و بهره‌برداری خردمندانه از توان زیست‌بوم‌ها و حفظ ارزش‌های تنوع زیستی استان

راهكار يا برنامه عملياتي (operating plan)، شناخت، پيش‌بيني و تعيين مراحل و توالي عمليات به تفكيك زمان، هزينه و نيروي انساني لازم مي‌باشد و به طور كلي بر اساس شاخص‌ها تحقق مي‌يابد.

حفاظت و احیاء زیست بوم‌های تخریب شده و خسارت دیده

11.طرح‌ها و پروژه‌ها با رعايت اولويت در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

در این قسمت بر اساس راهبردها و راهكارهاي ارايه شده در قبل، ابتدا طرح‌هایی را که در برنامه چهارم یا برنامه‌های قبل آغاز شده‌اند و يا به دلايل مختلف شروع نشده‌اند و بايستي در برنامه پنجم آغاز گردند مطرح خواهند شد. این طرح‌ها در قالب چهار زیرمجموعه مطرح و تکمیل خواهند شد.

1-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با محیط زیست انسانی

2-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با محیط زیست طبیعی

3-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با مشارکت مردمی، آموزش همگانی، و اطلاع رسانی محیط زیست

4-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با قوانین و مقررات، ساختار و تشکیلات، بودجه و منابع مالی و انسانی

5-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با محیط زیست دريايي

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی قابل تفکیک به طرح‌ها و پروژه‌هاي استانی، فرااستانی (چند استان) و ملی خواهند بود.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی قابل تفکیک به سازمانی، فراسازمانی و ستادی- سازمان و ستادی فراسازمانی خواهند بود.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي استانی صرفاً مربوط به استان پیشنهاد دهنده هستند.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي فرااستانی در عین حالی که در استان قابل اجرا خواهند بود می‌توانند در پهنه چند استان نیز اجرا گردند.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي ملی (طرح‌هایی که در سطح ملی به آنها پرداخته خواهد شد و صرفاً ویژگی استانی و یا فرااستانی نخواهند داشت).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی سازمانی (آن طرح‌ها و پروژه‌هايي خواهند بود که متولی آنها خود سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی فراسازمانی (متولی غیر از سازمان حفاظت محیط زیست خواهند داشت و سازمان محیط زیست تنها ناظر بر اجرای آنها خواهد بود).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي ستادی- سازمانی (آن طرح‌ها و پروژه‌هايي که توسط ستاد در مرکز سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری خواهند شد).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي ستادی- فراسازمانی (آن طرح‌ها و پروژه‌هايی که توسط دستگاه‌های دیگر پیگیری خواهند شد و سازمان حفاظت محیط زیست ناظر بر اجرای آنها خواهد بود).

12.       امکانات و تجهیزات موجود و مورد نیاز

13.       منابع و اعتبارات مورد نیاز

تصویب‌نامه درخصوص اقدام وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به صدور پروانه بهره‌برداری برای استقرار صنایع نوین

• 
• 

توضیحات

دسته: Sample Data-Articles

منتشر شده در سه شنبه, 06 اسفند 1392 15:56

نوشته شده توسط Super User

تصویب‌نامه درخصوص اقدام وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به صدور پروانه بهره‌برداری برای استقرار صنایع نوین

شماره۱۲۴۹۴۶/ت۴۸۶۰۸هـ   ۹/۷/۱۳۹۲

تصویب‌نامه درخصوص اقدام وزارت صنعت، معدن و تجارت نسبت به صدور پروانه بهره‌برداری برای استقرار صنایع نوین

وزارت صنعت، معدن و تجارت ـ سازمان حفاظت محیط‌زیست

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

هیئت وزیران در جلسه مورخ ۳/۷/۱۳۹۲ بنا به پیشنهاد شماره ۳۸۲۹۸/۹۰ مورخ ۲۲/۹/۱۳۹۰ سازمان حفاظت محیط‌زیست و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب نمود:

الف ـ وزارت صنعت، معدن و تجارت مجاز است نسبت به صدور پروانه بهره‌برداری برای استقرار صنایع نوین به شرح زیر، در محدوده شعاع (۱۲۰) کیلومتری تهران در داخل شهرک‌های صنعتی مصوب، اقدام نماید:

۱ـ صنایع الکترونیک (صرفاً مدارهای مجتمع، تجهیزات الکترونیکی و ارتباطی پیشرفته)

۲ـ صنایع تولید مواد نو (فرمولاسیون یا بسته‌بندی کامپوزیت‌های مورد استفاده صرفاً در مصارف پزشکی و دفاعی و تولید مواد ابر رسانا، تراشه‌های بیوتکنولوژی.

۳ـ لیزر و اپتیک (انواع لنز، تجهیزات کاربر لیزر، فیبر نوری، کریستالها و لایه‌های نازک اپتیکی، اپتومکانیک)

۴ـ تجهیزات پیشرفته هوشمند کنترل فرآیند (تجهیزات ابزار دقیق، کنترل گرما، سنسورها، روبوتیک)

۵ـ صنایع هوافضا (ساخت تجهیزات ناوبری هوایی، سامانه‌های کنترل خط پرواز، ساخت تجهیزات کنـترلی هواگردها شامل پرنده‌های سبک‌تر از هوا مانند بالن و سنـگین‌تر از هوا مانند انواع هواپیما و بالگرد) و فناوری‌های نوین نرم‌افزاری مرتبط با صنایع ماهواره‌ای)

ب ـ صدور جواز تأسیس برای استقرار صنایع بیوتکنولوژی (صنایع زیستی یا زیست فناوری) یا نانوتکنولوژی در محدوده شعاع (۱۲۰) کیلومتری تهران، منوط به تأیید کار گروهی با مسؤولیت سازمان حفاظت محیط‌زیست و عضویت وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نماینده تام‌الاختیار دستگاه ذی‌ربط می‌باشد.

ج ـ این تصویب‌نامه جایگزین پیوست تصویب‌نامه شماره ۱۹۳۵۵۹/ت۴۱۹۲۸هـ مورخ ۱/۱۰/۱۳۸۸، بند (۸) تصمیم‌نامه شماره ۹۹۷۵۷/۴۳۰۸۴ مورخ ۱۸/۵/۱۳۸۸ و پیوست تصمیم‌نامه شماره ۴۲۲۴/۴۴۰۰۸ مورخ ۱۴/۱/۱۳۸۹ می‌شود.

معاون اول رییس‌جمهور ـ اسحاق جهانگیری