پسماندهاي بيمارستاني( زباله هاي عفوني)

مقدمه:

با وجود روشهاي نوين جهت دفع پسماندهاي بيمارستاني در بسياري از مناطق كشور دفع اين پسماندهاي خطرناك همچنان به روش سنتي و از طريق " دفن " صورت مي‌گيرد. دفن پسماندهاي بيمارستاني ،علاوه بر آلودگي‌هاي زيست محيطي و آبهاي زيرزميني ، خطر گسترش برخي از بيماريها را در پي دارد. دفن پسماندهاي بيمارستاني و عفوني به شيوه هاي كنوني در كشور مي تواند عواقب وپيامدهاي جبران ناپذيري بدنبال داشته باشد. استفاده از دستگاه زباله‌سوز و حتي پلاسماكردن نيز با تكنولوژهاي روز جهان فاصله بسياري دارد و لازم است جهت امحاء پسماندهاي بيمارستاني از شيوه هاي نوين و جديد و استاندارد بهره جست. درحال حاضر در بيشتر كشورهاي دنيا دفن پسماندهاي بيمارستاني به روش بي خطر كردن واستريل كردن صورت مي‌گيرد و اين شيوه جايگزين دفع كردن پسماندهاي بيمارستاني از طريق پلاسما كردن و دستگاه زباله سوز ، شده است. دفن پسماندهاي بيمارستاني به روش كنوني و همچنين استفاده از زباله سوزبه دليل آلودگي‌هايي كه به همراه دارد به عنوان يك بحران جدي تلقي مي‌شود. در زمان حاضر پسماندهاي عفوني مراكزبهداشتي درماني ، مطب ها و آزمايشگاههاي تشخيص طبي ومراكز درماني از جمله بيمارستانها با زباله‌هاي شهري امحاء مي‌گردد كه بر بهداشت وسلامت مردم تاثيرگذار است. پسماندهاي شهري قابل بازيافت و تبديل به كودوقابل استفاده در سطح شهر مي باشد و به اين علت مخلوط نمودن پسماندهاي شهري و بيمارستاني تهديدي است براي بهداشت شهروندان وكاركنان بخش خدمات شهري شهرداريها وسازمامنهاي مديريت پسماند كه با اين قبيل پسماندها درتماس مي باشند. كشورهاي پيشرفته وتوسعه يافته پيش از اين از زباله سوز وسپس از طريق پلاسما ، اقدام به امحاء پسماندهاي عفوني مي‌كردند. در حال حاضر با استفاده از سيستم هاي استريل كردن و بي خطرسازي  اقدام به دفع پسماندهاي بيمارستاني مي‌كنند. خريد تجهيزات براي بي‌خطركردن پسماندهاي بيمارستاني به روش روز دنيا، مستلزم اعتبارات زيادي است كه مي بايست ار طرف دولت تامين گردد.

 پسماندهاي بيمارستاني يك معضل:

پسماندهاي بيمارستاني شامل پسماندهاي عفوني، پسماندهاي پاتولوژيك، اجسام تيزوبرنده، پسماندهاي دارويي، پسماندهاي سرطان‌زا، پسماندهاي شيميايي، پسماندهاي راديواكتيو، كپسول‌هاي حاوي گازهاي پرفشار و پسماندهاي حاوي فلزات سگين هستند.پسماندهاي خطرناك و از بين بردن آنها،‌ يكي از معضلات نگران‌كننده و مهمي است كه توجه ويژه برنامه‌ريزان و مديران شهري را مي‌طلبد.كارشناسان محيط زيست و شهري معتقدند مديريت پسماندها با توجه به مشكلات خاص خود بيانگر وضعيت فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي يك كشور است و نياز به طراحي دقيق و آينده‌نگر دارد.

      تاكنون اقدامات زيربنايي مهم واساسي براي ازبين بردن ونابودكردن پسماندهاي بيمارستاني صورت نگرفته است و هنوز شيوه هاي موقتي كه براي مناطق كوچك كار برد دارد،مورداستفاده قرارمي گيرد. پسماندهاي ويژه طبق قانون مديريت پسماند، مصوبه 9 خرداد 1383 شامل چند گروه اصلي مي باشد. مهم‌ترين اين گروه پسماندها،‌ پسماندهاي بيمارستاني بوده كه نقش بسزايي در به خطر انداختن سلامت شهروندان دارد.اصول درست اين شيوه ها در استانداردهاي ناظر بربهداشت محيط وحفاظت محيط ‌زيست از قبيل استاندارد EPA مربوط به ايالات متحده آمريكا و راهنماي EC  مربوط به اتحاديه اروپا است.بيمارستان‌ها و مراكز درماني با توجه به وظيفه اصلي آنها كه حفظ وتأمين سلامت شهروندان است بايد مراقب آسيب‌هاي بهداشتي و زيست‌محيطي كه به وجود مي‌آورند، باشند. در اين استانداردها به آسيب‌هاي زيست‌محيطي پرداخته شده است و سازمان جهاني  بهداشت(WHO) در اين زمينه و همچنين اثرات بهداشتي آنها در سال 1999 ميلادي با انتشار مجموعه‌اي اقدام به طرح راهنمايي‌هايي براي تمامي كشورها كرده است.چنانچه در زمينه دفع پسماندهاي ويژه تصميمي گرفته مي‌شود، نبايد اين تصميم ها  مشكلات مراكز درماني را به مشكلات شهري اضافه نمايد..بر اساس طبقه‌بندي سازمان جهاني بهداشت پسماندهاي بيمارستاني شامل پسماندهاي عفوني، پاتولوژيك، اجسام تيزوبرنده ، دارويي، سرطان‌زا، شيميايي، راديواكتيو، كپسول‌هاي حاوي گازهاي پرفشار و پسماندهاي حاوي فلزات سنگين هستند. در اين زمينه براساس آمار و ارقام منتشر شده،  بيمارستان‌ها ومراكزدرماني بيشترين مقدار پسماندهاي خطرناك را توليد مي‌كنند. ميزان توليد پسماندها، وابسته به عوامل زيادي  همانند درآمد سرانه و استانداردهاي بهداشتي كشورهاست بر پايه همين امر، در كشورهاي با درآمد متوسط و كم، توليد زباله كمتر از كشورهايي است كه درآمد سرانه آنها بالاتر است. در مراكز درماني كه طرح مديريت تفكيك اجزاء پسماند در آنها اجرا مي‌شود، ميزان پسماندهاي خطرناك توليد ي، نسبت به مراكز درماني كه فاقد مديريت تفكيك پسماندها هستند، بسيار كمتر است.«شوربختانه به دليل  نهادينه نشدن فرهنگ تفكيك اجزاء پسماند در مبداء توليد و عدم درك اين مسئوليت توسط مديران مراكز درماني، ميزان توليد پسماندهاي بيمارستاني در كشورمان، رقم بسيار بالايي بوده به طوري كه در سال‌هاي اخير با توجه به رشد فزاينده آن ، ‌شهرهاي بزرگ كشور را دچار بحران نموده است. براساس برآوردهاي سازمان جهاني بهداشت در صورت تفكيك مناسب پسماندها، پسماندها شامل 80 درصد پسماندهاي عادي مراكز درماني، 15 درصد پسماندهاي پاتولوژيكي و عفوني، يك درصد اجسام تيزوبرنده ، سه درصد پسماندهاي شيميايي و دارويي و كمتر از يك درصد پسماندها مخصوص مواد راديواكتيو، كپسول‌هاي گاز، دماسنج‌هاي جيوه‌اي شكسته و باطري‌هاي استفاده شده مي باشد. شيوه هاي از بين بردن پسماندها  شامل سوزاندن به وسيله زباله‌سوز، ضدعفوني شيميايي، عمليات حرارتي مرطوب، عمليات حرارتي خشك، استفاده از امواج ميكروويو، دفن كردن يا انباشته‌سازي و بي‌حركت سازي است. بر پايه طرح سازمان جهاني بهداشت  (WHO)پسماندهاي عفوني، پاتولوژيكي و اجسام تيزوبرنده با روشهاي مختلف زباله‌سوزي از بين مي‌روند و ضدعفوني شيميايي پسماندها، روش ميكروويو ، دفن كردن و تخليه در فاضلاب‌ها براي پسماندهاي سرطان‌زا، شيميايي و راديواكتيو انجام نمي‌شود.در اين ميان به جز روش دفن كردن و تخليه در فاضلاب، تمامي روش‌هاي ياد شده براي از بين بردن اجسام تيزوبرنده استفاده مي‌شود.معضل اساسي در زمينه پسماند هاي بيمارستاني مديريت آن در مبداء، نحوه جمع آوري و حمل و دفع نهايي  آن مي باشد . باتوجه به اينكه معضل اصلي در مورد پسماند هاي بيمارستاني عدم تفكيك اجزائ آنها در مبداء توليد مي باشد كه با پافشاري  و پيگيري هاي وزارت بهداشت تعداد كمي از بيمارستان ها، آن هم به صورت نامناسب و غير بهداشتي عمل تفكيك را انجام مي دهند. گرچه مجلس جمع آوري حمل و دفع پسماند هاي بيمارستاني را به عهده خود توليد كنندگان (بيمارستان ها) گذاشته است، اما تا هنگامي كه بيمارستان ها ومراكز درماني به تنهايي  ورأساً با بستن قرارداد با شركت هاي خصوصي اين كار را انجام ندهند، شهرداري خود را مؤظف مي داند كه نسبت به جمع آوري ودفع آن اقدام نمايد. با اين حال برخي از بيمارستان ها طرح تفكيك اجزاء پسماند را به طور كامل وصحيح انجام نمي دهند و پسماند هاي عفوني و عادي را با هم جمع آوري و بسته بندي مي نمايند . اين اقدام حجم كار و هزينه دفع پسماند را بسيار بالا مي برد، چون سازمانهاي مديريت پسماند از تفكيك پسماند هاي عفوني از عادي اطمينان ندارند به ناچار همه پسماند هاي بيمارستاني را عفوني تلقي مي نمايند . از سوي ديگر هزينه اي كه سازمانهاي مديريت پسماند بابت اين كار از وزارت بهداشت مي گيرد به هيچ وجه متناسب با خدماتي كه ارائه مي دهد نيست. در حالي كه روزانه 50 هزار تن پسماند بيمارستاني در كشور توليد مي شود، تنها 11 بيمارستان كشور پسماند هاي خود را ضدعفوني مي كنند. نظر به اينكه  براساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي، بيمارستان ها مسئول پسماند هاي توليدي خود هستند  بايد درخصوص پسمانده هاي توليدي خود ونحوه دفن آنها پاسخگو باشند.عفونت در بيمارستان مسئله‌اي است كه در ابعاد مختلف شايسته توجه بوده و از زواياي گوناگون قابل بررسي ميباشد. جمع‌آوري و دفع پسماند‌هاي بيمارستاني فرايندي است كه در محدود نمودن و يا كنترل انتشار عفونت‌هاي بيمارستاني، هم در داخل و هم در بيرون از چارچوب فيزيكي آن و در سطح جامعه بسيار موثر است .كاركنان بيمارستان و بيماران ومراجعين به بيمارستان به آساني از اين مسئله متاثر ميشوند، و آحاد مردم نيز در سطح جامعه بطور تصادفي و ناخواسته در معرض آن قرار ميگيرند. براي جلوگيري و يا به حداقل رساندن آسيب‌هاي انساني، اجتماعي و بهداشتي ناشي از جمع‌آوري و دفع غيراصولي پسماند‌هاي بيمارستاني، نخست تعريف و طبقه‌بندي پسماند هاي بيمارستاني ارائه ميشود و سپس ابزار و شيوه‌هاي مطمئن‌تر جمع‌آوري، نگهداري، انتقال و معدوم نمودن آنها مورد بررسي قرار ميگيرد. در بررسي همه جانبه تلاش ميگردد تا توصيه‌هاي كاربردي لازم براي مقابله با پسماند‌هاي بيمارستاني و شيوه هاي برخورد با آنها ارائه گردد. كنترل مواد زايد جامد و از آن جمله پسماند هاي سمي و خطرناك كه بخشي از آنرا پسماند هاي بيمارستاني تشكيل مي دهد يك امر اجتناب ناپذير در مديريت موادزائدجامد شهري است. توليد همه روزه هزاران تُن پسماند در مناطق مختلف كشور با همه تنوعي كه از نظر آلودگي دارند مسئله ايست كه با توجه به افزايش جمعيت و توسعه صنعت و تكنولوژي مي بايستي در صدر برنامه هاي بهداشت و محيط زيست كشور قرار گيرد. بدين لحاظ و باتوجه به اهميت مسئله در اين مقوله ابتدا مواردي چند از خطرات بهداشتي، نوع و ميزان پسماند و سپس سيستم هاي جمع آوري و دفع، مورد توجه قرار   مي گيرد.

تعريف پسماند هاي بيمارستاني وپزشكي:

پسماندهاي پزشكي يا بهداشتي Health- Care Wastes ، كليه پسماندهاي  توليدشده توسط واحدهاي تأمين وحفظ سلامت، مؤسسات تحقيقاتي وآزمايشگاهها را دربر مي گيرد.يا به عبارت ديگر به كليه پسماندهاي عفوني وزيان آور ناشي از بيمارستانها، مراكز بهداشتي ودرماني، آزمايشگاه هاي تشخيص طبي وساير مراكز مشابه گفته ميشود..از منابع عمده زايدات بيولوژيكي، بيمارستان ها، آزمايشگاه ها و مراكز تحقيقات پزشكي هستند. پسماند هاي بيمارستاني به دليل آنكه حاوي زايدات پاتولوژيكي، مواد زايد راديواكتيو، زايدات دارويي، مواد زايد عفوني، مواد زايد شيميايي و بعضاً ظروف مستعمل تحت فشار هستند، از منابع عمده، زباله هاي خطرناك در شهرها محسوب مي شوند. تكنولوژي جمع آوري، دفع و يا احياي اين مواد در مقايسه باپسماند هاي شهري و خانگي تفاوت بسيار دارد و بايد جداگانه مورد توجه قرار گيرد.پسماند هاي بيمارستاني  شامل موادي هستند كه با توجه به نوع كار و وظيفه در هر بخش متفاوت است. مثلا پسماندهاي بخش عفوني يا اتاق عمل با مواد زايد آزمايشگاه يا بخش راديولوژي تفاوت محسوسي دارد و طبق يك بررسي، پسماند بخش هاي مختلف بيمارستان ها به هفت گروه تقسيم مي شوند:

 1)  پسماند هاي معمولي بيمارستان: عموما شامل پسماند هاي مربوط به بسته بندي مواد و ديگر پسماند هاي پرسنل شاغل در بيمارستان و خوابگاه هاي آن هاست.

 2) زباله هاي پاتولوژيكي: شامل بافت ها، ارگان ها، قسمت هاي مختلف بدن، پنبه هاي آغشته به خون و چرك و مواد دفعي بدن همچون نمونه هاي مدفوع و ادرار و غيره جزو اين گروه از مواد زايد محسوب مي شوند .

3) مواد زايد راديواكتيو: شامل جامدات، مايعات و گازها بوده و در برخي از بخش ها و آزمايشگاه هاي بيمارستان ها وجود دارند كه جمع آوري و دفع آن ها داراي خصوصيات ويژه اي است.

 4) مواد زايد شيميايي: شامل جامدات، مايعات و گازهاي زايد مي باشد كه به وفور در بيمارستان ها وجود دارد، در بخش هاي تشخيص و آزمايشگاه ها ماحصل نظافت و ضد عفوني بيمارستان، وسايل و ابزار تنظيف و ضدعفوني به اضافه داروها و وسايل دور ريختني اتاق عمل بخش ديگري از اين فضولات را تشكيل مي دهند. مواد زايد شيميايي ممكن است خطرناك باشند. فضولات شيميايي خطرناك در سه بخش زير تقسيم بندي مي شوند:

فضولات سمي : اين فضولات با PH كمتر از 2 (به شكل اسيدي) و بالاتر از 12 (به حالت قليايي) در پسماند هاي بيمارستاني وجود دارند. بخشي از داروهاي اضافي و يا فاسد شده، جزو اينگونه فضولات به شمار مي آيند.

 مواد قابل احتراق : شامل تركيبات جامد، مايع و گازي شكل .مواد واكنش دهنده و موثر  در ساير فضولات كه تا حدودي در زباله هاي بيمارستاني قابل تشخيص هستند

 از فضولات شيميايي بي خطر مي توان قندها، اسيدهاي آمينه و برخي از نمك هاي آلي و معدني را نام برد. اسيدهاي آمينه و نمك هاي شيميايي نظير نمك هاي سديم، منيزيم، كلسيم، اسيد لاكتيك، انواع اكسيدها، كربنات ها، سولفات ها و فسفات ها قسمتي از مواد زايد شيميايي هستند

5) مواد زايد عفوني: اين مواد شامل جِرم هاي پاتوژن در غلظت هاي مختلف هستند كه مي توانند به سادگي منجربه بيماري شوند. منشاء آن ها ممكن است پس مانده هاي آزمايشگاهي، جراحي و اتوپسي بيماران عفوني باشد. وسايل آغشته به جرم هاي عفوني در بيمارستان، شامل دستكش، وسايل جراحي، روپوش، لباس هاي بلند جراحي، ملحفه و غيره است. اين زباله ها تقريبا 10% كل پسماند هاي بيمارستاني را تشكيل مي دهند. از وسايل جراحي سرنگ ها، اره هاي جراحي، شيشه هاي شكسته، كاردهاي كوچك جراحي و غيره را مي توان در يك دسته بندي خاص منظور كرد.

6) مواد زايد دارويي: شامل داروهاي پس مانده، محصولات جانبي درمان و داروهاي فاسد شده يا مواد شيميايي هستند كه تا حدود زيادي در زباله هاي بيمارستاني وجود دارد.

7) ظروف مستعمل تحت فشار: ظروفي مثل قوطي هاي افشانه (آئروسُل)، گازهاي كپسوله شده و غيره كه اگر براي از بين بردن آن ها از دستگاه هاي زباله سوز، استفاده شود موجب بروز خطر  مي شود زيرا در پاره اي از موارد داراي قابليت انفجار هستند.

پسماند به مواد زائد حاصل از فعاليت هاي انسان و حيوان گفته مي شود كه معمولاً جامد بوده و غير قابل استفاده هستند.

 انواع پسماند :

الف)  پسماندهاي شهري : شامل دور ريز مواد  غذايي،  مواد جامدي مانند كارتن ،شيشه ، جعبه ، پلاستيك، نخاله هاي ساختماني و مواد حاصل از جاروب كردن خيابان ها و معابر  هستند.

ب)  پسماندهاي صنعتي: ناشي از فعاليت هاي صنعتي مثل كارخانجات رنگ سازي ، چرم سازي، قوطي سازي و ... هستند.

ج) پسماندهاي خطر ناك:  مواد زائد جامد يا مايعي هستند كه به علت غلظت ،كميت، يا كيفيت فيزيكي ، شيميايي و ميكروبي مي توانند باعث  بيماري و مرگ و مير شوند.از مشخصات اين گروه قابليت انفجار ، احتراق ،ايجاد سوختگي ،سرطان‌زايي و.... است.

د)  زباله‌هاي بيمارستاني : شامل پسماندهاي عادي ، بافت هاي و نسوج  آسيب ديده ؛ پسماند شيميايي ، عفوني ، دارويي و راديو اكتيو وظروف و  وسايل مستعمل است.

زايـدات مـراكـز درمـانـي و بـهـداشـتـي، كـه بـيـشـتـر در بـيـمـارستان ها ،آزمايشگاه ها و درمـانـگـاه‌هـا تـولـيـد مي شوند، به علت آلوده بودن و همچنين زيان هاي ناشي از عدم مديريت بهداشتي ، باعث ازدياد و اشاعه انواع بيماري هاي خطرناك و مسري شده و تهديدي جدي براي سلامت انسان و محيط زيست است .

 روش هـاي مـخـتـلـفـي بـراي دفـع ايـن زايـدات بـيـمـارسـتـانـي در ايـران و همچنين در كشورهاي اروپايي به كار مي‌رود. براي اين كار ابتدا مواد زايد جامد بيمارستاني ، تعريف شده و تركيب آن ها مشخص  ميگردد و شيوه هاي بي خطرسازي وگندزدائي و دفع بهداشتي ايـن مواد صورت  مي گيرد . امروزه براي دفع نهايي مواد زائد بهداشتي از روش  بي خطر سازي وسيستم غير سوزي ونهايتاً دفن بهداشتي نيز  استفاده مي شود .

يـكـي از مراكز توليد پسماندهاي شهري، بيمارستان ها ، آزمايشگاههاي تشخيص طبي ،درمانگاه ها ، مطب پزشكان ، كـلـينيك ها، مراكز تحقيقاتي پزشكي ، داروخانه ها وخانه سالمندان مي باشد . مواد زايد توليد شده در اين مكان ها را مواد زايد جامد بهداشتي  درماني گويند .

بيمارستان ها و مراكز درماني مهم ترين مراكز توليد پسماندهاي بيمارستاني هستند.

مديريت پسماندهاي بهداشتي درماني شامل كنترل توليد ،ذخيره سازي يا نگهداري موقت و جمع آوري ، حمل ونقل ،پردازش و دفع است.جلوگيري از توليد مواد زائد و مراقبت هاي پس از دفع و تصفيه مقدماتي ، از ويژگي‌هاي مديريت مواد زائد بهداشتي درماني است كه به دليل مخاطره آميز بودن اين مواد ، در اين سيستم هاي مديريتي مورد تاكيد قرار گرفته است.

موارد مهم مديريتي در اين سيستم ها عبارتند از:

1) كاهش در مبداء توليد و جلوگيري از توليد بيش از حد پسماند

2)  جدا سازي  وتفكيك مواد در مبدء توليدا و جلوگيري ازمخلوط شدن سماندهاي عفوني و مخاطره آميزبا ساير پسماندها

3)  تصفيه مقدماتي مواد مخاطره آميز به منظور كاهش يا حذف پتانسيل خطر زايي

4) ذخيره  سازي ونگهداري موقت

5)  بسته بندي و بر چسب گذاري بر روي بسته‌ها  حاوي پسماند( مشخص نمودن نوع پسماند ، تاريخ توليد، محل توليد، وزن پسماند و..)

6)  نگهداري و نظافت   وشستشو وضد عفوني

7) بي خطرسازي به روش غير سوز                                                                    

8)  جابجايي

9)  حمل و نقل

10) دفع نهايي

 ‌تعريف پسماندهاي بيمارستاني

دربيمارستان ها ومراكز درماني ، طيف گستده اي از پسماند، توليد مي شود . پسماندهاي حاصل از قسمت هاي اداري و آشپزخانه  از نوع پسماند عادي و خانگي است . در حالي كه پسماند هاي ناشي از اطاق عمل ، كاملاً عفوني بوده و جزء پسماند عفوني و خطرناك به حـســاب مــي آيـنــد . در تـمــامــي بـيـمــارسـتـان هـا پسماند‌هاي خانگي توليد مي شود .اجزايي مانند كــــاغــــذ، مــقــــوا، كــــارتــــن، مـــواد پـــلاســتــيــكـــي، پـسـمـانـدهاي آشپزخانه، قوطي هاي كمپوت و كنسرو، ميوه و گل،شيريني و... در پسماندهاي بيمارستان ها وجود دارد . اين مواد در صورتي كه با مواد خطرناك و عفوني مخلوط نشود، بي خطر بوده و مي توان آن‌ها را همانند پسماندهاي خانگي، جمع آوري و حـمـل و دفع نمود.  به اين مواد، مواد زايد مشابه پسماند خانگي گويند .

اضافه بر موارد فوق الذكر، پسماندهاي خطرناك هم در بـيمارستان ها ، توليد مي گردد . نوع اين مواد به نـوع فـعـالـيت بيمارستان بستگي دارد. براي مثال پسماند توليدي در بيمارستان عمومي با بخش هاي مختلف با پسماند توليدي در بيمارستان هاي روانـي يـا بـيـمـارسـتان زنان و زايمان فرق خواهد داشت .به اين نوع پسماندهاي توليدي خطرناك ، پسماندهاي ويژه بيمارستاني گويند .

تركيب پسماند بيمارستاني

در كشورهاي مختلف طبقه بندي هاي متفاوتي نسبت به پسماندهاي بيمارستاني ارائه گرديده است . اين تقسيم بندي ها بر اساس يكي از سه روش زير است :

الف)  تقسيم بندي بر اساس روش دفع

ب)    تقسيم بندي بر اساس درجه خطرزايي

ج)    تقسيم بندي بر اساس منبع توليد

مـثـلاً در بـرخـي كـشـورهـاي اروپـايي بر اساس منبع توليد ، پسماندهاي بيمارستاني به شكل زير تقسيم بندي شده است :

 1) پسماند ويژه بيمارستاني

2)  پسماند آشپزخانه و پسماندهاي مشابه پسماند خانگي

3)  ساير پسماندها

پسماند بـيـمـارسـتـانـي بـر اسـاس احـتـمـال خـطـري كـه ايـجـاد مـي كنند به صورت‌ زير طبقه بندي مي شوند:

1)  پسماند شبيه مواد خانگي

2)  پسماند ويژه بيمارستاني

تنها پسماند هاي مخصوص بيمارستاني هستند كه احتمال خطرزايي آنان بيش از پسماندهاي عادي است. به همين دليل تعيين نوع پسماند بيمارستاني در مقايسه با پسماند خانگي بسيار مهم است .

 طبقه بندي پسماندهاي بيمارستاني

طبقه بندي و جدا سازي پسماند هاي بيمارستاني به دلايل زير الزامي است:

  *از بعد بهداشتي و زيست محيطي براي تأمين سلامت شاغلين، بيماران، همراهان‌، ملاقات كنندگان، عدم تداخل مواد،كنترل بهينه جمع آوري ، دفع و تصفيه .

  *از بعد اقتصادي و تكنيكي شامل در آمدهاي حاصل از فروش موادي كه مي توانند باز يافت شوند ، صرفه جويي در حمل ونقل و مواد ضد عفوني كننده ، انضباط شغلي ، سهولت بارگيري و دفع .

عمده ترين طبقه بندي مواد زايد بيمارستاني كه تا به حال بر اساس نظريه  WHO متدوال بوده است در هشت گروه به شرح زير خلاصه  مي شود.

- مواد زايد معمولي

ايـن زايـدات شـبـيـه زبـالـه هـاي خـانـگـي بـوده و بـيشتر مربوط به قسمت هاي اداري بيمارستان هستند .از نظر حمل ونقل، مشكل خاصي ندارند و جزء مواد زايد خطرناك محسوب نمي‌شوند .

- مواد زايد پاتولوژيك

ايـن زايدات شامل با‌فت‌ها و قسمت هاي اعضاء  مختلف بدن هستند كه در عمل نمونه‌برداري يا كالبد شكافي وجراحي ايجاد مي‌شوند. اين زايدات به طور بالقوه اي امكان ايجاد بيماري داشته و عامل بيماري‌زا در آن ها بسيار زياد است .

-پسماندهاي راديو اكتيو

اين پسماندها شامل پسماندهاي جامد ، مايع و گازي آلـوده بـه مـواد راديـو اكـتـيـو هستند .كاربرد مواد راديواكتيو در عكس‌برداري‌ها، پرتودرماني ها و بعضي آزمايش‌ها معمول است .

- پسماندهاي شيميايي

اين پسماندها شامل اشكال مگوناگوني از پسماندهاي شيميايي بوده كه به طور مثال از آزمايشگاه ها و فعاليت هايي نظير نظافت و ضد عفوني حاصل مـي شـونـد .

ايـن زايدات ممكن است خطرناك بـاشـنـد . طبق موازين بين المللي ، خصوصيات سـمــي بـودن ،خـورنـدگـي ، قـابـل اشـتـعـال بـودن واكنش دهندگي، سرطانزايي باعث طبقه بندي مـواد زايد شيميايي در زمره مواد زايد خطرناك مـي شوند. مواد شيميايي غير خطرناك، موادي هـسـتـنـد كـه خصوصيات فوق را نداشته باشند. مثل قندها، آمينو اسيدها و بعضي از نمك هاي معدني و آلي .

- پسماندهاي عفوني

طبق تعريف پسماندهاي عفوني، پسماندهايي هستند كـه قـادرند حداقل يك بيماري عفوني را منتقل ســازنــد . طبق طبقه بندي  WHO,EPA پسماند عفوني ، حـداقـل شـامـل مـواد زايـد آزمـايـشـگـاهـي نـظير محيط‌هاي كشت، مواد زايد بخش هاي جراحي و كـالـبـد شـكـافـي و بـخـش هاي ايزوله است كه بـيـمـاران عـفـونـي در آن بـسـتري مي‌شوند .مواد زايـدي كـه از بـخـش هـاي هـمودياليز بيماران به دست مي آيد(‌مثل فيلترها ولوله ها، حوله هاي يـكـبـــار مــصـــرف، روپـــوش هــا، پـيــش بـنــدهــا و دستكش ها و... ) و نيز مواد زايد حيوانات تلقيح شده در زمره اين گروه زايدات قرار دارند .

طبق نظريه  Liber man مواد زايد عفوني در  12‌نوع مشخص طبقه بندي شده اند.

1) پسماند بخش هاي ايزوله

بـيـمـاران ايـن بـخـش بـه دلـيـل داشـتـن بيماري عـفــونــي قــابــل انـتـقــال ، از سـايـر بـيـمـاران مـجـزا شده‌اند. بديهي است از نظر انتقال ويروس ايدز و هپاتيت  B مراقبت هاي لازم در دفع زباله هاي خـــونــيــن و مــايـعــات بــدن بـيـمــاران بـسـتــري در بـيـمـارسـتـا ن هـا و بـخـش هـاي ايـزوله ضرورت كامل دارد .

2)  پسماند محيط هاي كشت و ديگر عوامل عفوني

ايـــن مـــواد از آزمـــايــشــگـــاه هـــاي تـشـخـيــص طـبـي‌،آزمـايـشـگـاه هـاي پـاتـولـوژي و مـيـكـروب شـنـاسـي وتـحـقـيـقـاتي توليد مي شوند كه شامل كشت هاي تهيه شده از نمونه هاي اخذ شده از بيماران است.  نمونه هاي نگهداري شده براي تـحـقـيق و زايدات فرآورده هاي معين دارويي ، قـسمت ديگري از اين مواد زايد عفوني قلمداد  مي شوند.

3)  فرآورد ه هاي خوني

ايـن گـونـه زايـدات تـوسـط بـانـك هاي خون، آزمـايـشـگاه هاي تشخيص طبي، مراكز دياليز و شركت هاي دارويي توليد مي شوند. اين مواد به طـور بـالـقـوه عفوني بوده و امكان وجود عوامل بـيـمـاري زا در آن‌هـا بـسـيار زياد است .اين مواد مـمكن است  علاوه بر ويروس ايدز و هپاتيت، ساير بيماري هاي قابل انتقال به وسيله خون نظير مالاريا سرخجه مادرزادي و... را منتقل كنند .

4) پسماند ناشي از اعمال جراحي و كالبد شكافي

پسماند كـه در جـريـان عـمـل جـراحي و كـالـبد شكافي به دست مي آيد همراه با عوامل بـيـمــاري زا بـه عـنـوان مـواد زايـد عـفـونـي تـلـقـي مـي‌شوند. از ديدگاه مراقبت هاي جهاني تمام مـواد زايـديرا كـه در تـمـاس بـا خـون و جريان خـون هـسـتـنـد  بايد  به عنوان پسماند عفوني تلقي كرد .

5)  پسماندهاي آلوده آزمايشگاهي

ايـــن دســتـــه از پسماندها، ظــروف كـشــت و وسـايـلـي را  كه براي تهيه محيط كشت و انتقال آن‌ها به كار مي رود  شامل مي شوند. بديهي است پـارچـه هـايـي كه در تماس با محيط هاي كشت هستند نيز آلوده هستند. در هر صورت مواد زايد  آزمايشگاهي شامل تمام مواد زايدي هستند كه در تماس با عوامل بيماري زا بوده و ممكن است حاوي كشت‌ها و نمونه‌هاي آزمايشگاهي آلوده باشند :             

 6)  وسايل آلوده نوك تيز و برنده مثل سوز ن ها و سرنگ ها، شيشه هاي شكسته، چاقوهاي جراحي و نظاير آن ها .

7) پسماند بخش دياليز

اين مواد زايداتي هستند كه در اثر تماس با خون بيماران همو دياليز به وجود آمده و شامل وسايل ،و ابزار و موادي هستند كه به علت مصرف در اين بخش ايجاد مي شوند .

8) پسماندهاي آلوده بخش نگهداري حيوانات

ايـن مواد شامل لاشه و قسمت هاي مختلف آلوده حيواناتي است كه جهت انجام آزمايش هاي مختلف تحقيقاتي در معرض عوامل بيماريزا قرارمي گيرند.

9) پسماندهاي بيولوژيك  ودارويي

ايــن پسماندها شــامــل واكـسـن هـا و سـايـر مـواد زايـدي هـسـتـنـد كـه در جـريـان تـولـيـد فـرآورده‌هـاي بـيولوژيك شركت هاي دارويي توليد مي شوند. اين مواد به علت عدم استاندارد بودن يا گذشت تاريخ مصرف و خروج از رده به بازار ، دور ريخته مي شوند . بيمارستان ها و مراكز تحقيقاتي ، بيولوژيك، كلينيك ها ، داروخانه ها و... منبع اصلي مـواد زايـد بـيـولـوژيـك مـخـاطـره آمـيـز هـسـتـنـد. از جـمـلـه خـصـوصـيـات مـهـم مواد زايد بيولوژيك، قدرت آلوده سازي، عفونت زايي وايجاد مسموميت براي موجودات زنده است . مواد زايدي كه در اين گروه قرار مي گيرند عبارتند از :

بافت هاي بدخيم حاصل از جراحي ، مواد آلوده مثل سوزن ها ، باند ها و... مواد زايد بـيولوژيك به عنوان محصول فرعي حاصل از فرآيندهاي بيولوژيك يك كارخانه نيز مي‌تواند باشد .

10) پسماند غذايي وساير فرآورده هاي آلوده

اين مواد زايد شامل مواد غذايي آلوده (پس مانده غذايي بيماران عفوني )، داروها و مواد بهداشتي كه آلوده و غير قابل مصرف تشخيص داده شده اند، هستند .

 11) لوازم وابزار آلوده

وسـايـلـي كه در آزمايشگاه هاي پزشكي و ميكروبيولوژي و تحقيقاتي كه با عوامل عفوني در تماس بوده و در توليد وآزمايش فرآورده هاي دارويي، آلوده  مي شوند در اين گروه قرار مي گيرند. اگر قرار است اين وسايل ضد عفوني شده و مجددا مورد استفاده قرار گيرند، دقت لازم در خصوص رفع آلودگي از آن ها ضروري است .

12) زباله هاي پاتولوژيك

نسوج، اعضاء و قسمت هايي از بدن انسان كه در عمل بيوپسي ، اتوپسي و اتاق هاي عمل جراحي برداشته مي شوند، اصطلاحا زباله هاي پاتولوژيك خوانده مي شوند. اين زباله ها به دليل امكان وجود عوامل بيماريزا بالقوه، ايجاد بيماري مي كنند .

طبقه بندي هاي مواد زايد عفوني كه توسط  (CDC)  مركز كنترل بيماري پيشنهاد شده است به شرح زير است:

 1- مواد زايد آزمايشگاهي ميكروبيولوژي

2- مواد زايد پاتولوژيك

3- نمونه هاي خون و فرآوردهاي خوني

4- مواد تيز و برنده

5- مواد زايد بخش هاي ايزوله

طبقه بندي پسماند عفوني توسط  EPA به قرار زير است:

1- مواد زايد بخش هاي ايزوله

2-كشت هاي ميكروبي و مواد بيولوژيك مربوطه

3-خون و فرآورد ه هاي خوني

4- مواد زايد پاتولوژيك

5-مواد تيز آلوده

6-لاشه حيوانات ،اعضاء بدن و ملافه هاي آلوده

7- مواد زايد حاصل از جراحي و كالبد شكافي

8- زايدات آزمايشگاهي آلوده

9- زايدات واحد دياليز

10- مواد تيز استفاده نشده

زباله هاي عفوني از منابع متعددي توليد مي شوند به طوركلي 90-3 درصد زباله هاي بيمارستاني مي توانند عفوني باشند .

بـر اساس تحقيقات به عمل آمده در ساير كشورها مشخص شده است كه معمولا 15-10 درصد از زباله هاي بيمارستاني را زباله هاي عفوني تشكيل مي دهند .

در تـقـسـيـــم بــنـــدي ديــگـــر ،مـــواد زايـــد ويـــژه بيمارستاني شامل  6‌گروه زير هستند:

الـف) مـواد زايـد آنـاتـومـيـك، شامل مواد زايد اطـاق عـمـل، مـواد زايـد اطـاق زايـمـان، اعـضاء و  اندام هاي قطع شده، جنين مرده و جفت و مواد آناتوميك ناشي از جراحي هاي سطحي است .

ب) مــواد زايــد بـيــولــوژيــك حــاصـل از تـمـام بخش‌ها شامل:

الف)  پارچه هاي آغشته به الكل و اتر و خون.

ب) اجــســـام يـــك بـــار مــصــرف فـلــزي ،نـظـيــر سرنگ،سوزن هاي تزريق زير جلدي ،تيغه هاي چاقوي جراحي، اجسام پلاستيكي مثل ظروف ادرار، لـــولـــه هـــاي پـــلاســتــيــكـــي، بــطــري هــاي پلاستيكي ، سرنگ و ماسك و دستكش.

بـسـتـه بـنـدي مـثـل ظـروف شـيشه اي سرم خون ،بطري هاي شيشه داروها، انواع آمپول ها، كارتون كاغذ و جعبه‌هاي دارو .

ج)‌مواد زايد ويژه مثل : فيلترهاي دياليز كليه، گچ شكسته بندي و قالب گيري .

د)‌مواد زايد بخش راديولوژي ، آزمايشگاه‌هاي شيميائي و باكتريولوژي شامل :

- نـمـك هـاي نـقره ، فيلم هاي اشعه ايكس ، ظــــاهــــر كــنــنــــده فــيــلــــم- اجــســـاد حــيـــوانـــات                                                                                   

-ابزار مربوط به تجزيه كه ممكن اسـت شـيـشـه اي يـا پـلاسـتـيـكـي بـاشند ، پيپت و لوله‌هاي آزمايشگاهي .

ه )‌مواد زايد راديو اكتيو.

و )‌مواد زايد دارويي شامل:

- داروهايي كه تاريخ مصرفشان گذشته.

 - مواد زايد ناشي از بسته بندي داروها